"Fizikanın Oşosu" – Yalçın İslamzadə
Fritjof Kapra bir neçə mötəbər universitet və elementar zərrəciklər fizikası la…
Biz gündəlik yaşamımızda qarşımıza çıxan problemleri hansı qaydalar əsasında həll edirik və ya həll etməyə çalışırıq? Azərbaycan şərtlərində bu qaydalar barmaq hesabı, 4-5 növdür: Rəsmi və ya inzibati qaydalar, dini qaydalar, mentalitet qaydaları, demokratik qaydalar, oğru qaydaları və ya başqa sözlə lotu qaydaları.
BaĹźqa aÄźlınıza gÉ™lÉ™n qaydalar varsa É™lavÉ™ edin. HÉ™r birimiz bu qaydalardan birini özümüzÉ™ rÉ™hbÉ™r tutaraq yaĹźamımıza davam edirik, qarşımıza sual iĹźarÉ™si çıxanda dÉ™rhal mÉ™nimsÉ™diyimiz bu ana bilklÉ™r oyanır vÉ™ Ĺźüuraltı olaraq dövrÉ™yÉ™ girir. BÉ™zÉ™n belÉ™ olur: biz evdÉ™ bu qaydaların birinÉ™, iĹźdÉ™ digÉ™rinÉ™, dost mÉ™clisindÉ™ üçüncüsünÉ™, xarici ölkÉ™yÉ™ getdiyimizdÉ™ isÉ™ baĹźqa birinÉ™ É™mÉ™l edirik.
MÉ™n bu qaydaların hansısa birinin pis vÉ™ yaxşı olduÄźunu demirÉ™m, hÉ™lÉ™lik indiki şəraitdÉ™, bu vÉ™ ya digÉ™r situasiyada hansı qaydalara É™mÉ™l etdiyimizin, hansı qanunları özümüzÉ™ rÉ™hbÉ™r seçdiyimizin fÉ™rqindÉ™ olmanın gÉ™rÉ™kliliyini vurÄźulayıram. MÉ™sÉ™lÉ™n, bizÉ™ borclu olan adama qarşı münasibÉ™timiz necÉ™dir? Pulu verÉ™ndÉ™ dindar, istÉ™yÉ™ndÉ™ demokrat, gecikdirÉ™ndÉ™ azÉ™rbaycanlı, qaytarmaq istÉ™mÉ™yÉ™ndÉ™ isÉ™ lotu oluruqmu? VÉ™ ya, mÉ™tbuat sÉ™hifÉ™lÉ™rindÉ™ haqqımızda tÉ™hqiramiz ifadÉ™lÉ™r iĹźlÉ™dÉ™n insanla necÉ™ haqq-hesab çürüdürük: onu mÉ™hkÉ™mÉ™yÉ™ veririk, zÉ™ng edib É™bÉ™-É™cdadını söyürük, allaha tÉ™vÉ™kkül deyirik – yÉ™ni allahın ixtiyarına buraxırıq, yoxsa iĹźdÉ™n çıxanda qabağını kÉ™sib razborkaya çÉ™kirik? Ola bilÉ™rmi bir insan özündÉ™ bütün bu haqq-hesab yöntÉ™mlÉ™rini barındırsın? YÉ™ni yerinÉ™ görÉ™ hÉ™m rÉ™smi qaydalara, hÉ™m dini qaydalara, hÉ™m dÉ™ lotu qanunlarına baĹź vursun. Praktikada bunun mümkün olduÄźunu görürük, çünki bizim AzÉ™rbaycanda bu elÉ™ belÉ™dir ki var. Ä°nsanlarımız ikiüzlü deyil, çoxüzlüdür. MÉ™ncÉ™ çoxüzlülük cÉ™miyyÉ™ti deqaradasiyaya uÄźradır. NÉ™ticÉ™dÉ™ ictimai güvÉ™n sıfıra enir vÉ™ münasibÉ™tlÉ™rin yalnız É™n amansız olanı önÉ™ çıxır. BizdÉ™ dÉ™ belÉ™dir. Lotu qanunları önÉ™ çıxmaÄźa baĹźlayıb. MÉ™sÉ™lÉ™n, oÄźru jarqonu É™dÉ™bi dili üstÉ™lÉ™yib, indi müÉ™llim dÉ™, taksi sürücüsü dÉ™, satıcı da jarqonla danışır. TÉ™sadüfi deyil, Polad Alemdar manerası gÉ™nclÉ™r arasında hakimiyyÉ™t qazanıb.
MÉ™n kimÉ™m? – sualına cavab axtaran hÉ™r bir kÉ™s ilk növbÉ™dÉ™, mÉ™n hansı qaydalarla yaĹźayıram? - sualına cavab vermÉ™lidir, bu zaman onun kimliyi avtomatik olaraq meydana çıxacaq.
ÖnÉ™mli olan fÉ™rqindÉ™ olmaqdır. Lotu özünÉ™ lotu demÉ™lidir, dindar dindar, demokrat demokrat. Yoxsa mÉ™n özümÉ™ demokrat deyib É™trafımla lotu qaydalarına görÉ™ davransam mÉ™nim adım nÉ™ demokrat olacaq, nÉ™ lotu, sadÉ™cÉ™ É™claf olacaq. ĆŹclaflıq isÉ™ heç bir qaydaya tabe deyil.
Rasim Qaraca
Kultura.az