Kultura.az

Bir neçə günə Nurembergdə olacağam. Bu şəhərdə 1927-1938-ci illərdə Nasional Sosialistlərin ilk və sonradan ən böyük qurultayı keçirilmişdir. 1935-ci ildə burada yekun olaraq irqçilik haqqında rəsmi qanun qəbul edilir. Buna görə bir daha həbs düşərgələrində olan sənədli kadrlara və Nuremberg prosesinə baxdım.

Sadəcə Hitlerin doğum tarixini bilmədiyinə görə mayalanması süni yol ilə məhv edilən insanlar, hərb düşərgələrində əkiz uşaqların gözlərinə sadəcə hansı uşaqda gözün rəngi necə dəyişəcəyini bilməkçün iynə vurulan, süni yol ilə siam əkizlərini yaratmaqçün bədənləri bir-birinə tikilən və bu kimi üzərilərində yüzlərlə dəhşətli təcrübələr yaşamış uşaqlar..

Schindler's list filmində çox epik bir kadr. Yüzlərlə qadını hamama salırlar və hamı başa düşür ki bunun yeganə səbəbi duşdan gələcək zəhərli qazdır. Müharibənin sonuna yaxın bunun başqa səbəbi ola bilməz. Hamı qışqırmağa, yalvarmağa başlayır. Sarsıdıcı səhnədir. Rejissor həyəcanı inanılmaz həddə çatdırır və birdən duşdan qaz əvəzinə su gəlir. Dəhşətlisi həmin həbs düşərgələrində hər dəfə hamama girərkən insanların bu hissləri yaşadıqlarını təsəvvür etməkdir.

Bütün bunları izləməyimin bir payı da həm də Xocalıda olan hadisələri müəyyən qədər gözümdə canlandırmaq, orada qətlə yetirilmiş insanların hansı hissləri keçirdiyini hissələrlə də olsa anlamağa çalışmaq idi. Xüsusilə son günlərdə müzakirəsi gedən Erkin Qədirlinin statusu ilə əlaqədar ki bu işdə günahı olanların aqibəti Münhen filmindəki kimi olmalıdır yoxsa bunun yolu məşhur Nuremberg prosesindəki kimi yekunlaşmalıdır.

Vudi Allenin Sevgi və Ölüm filmində göstərildiyi kimi bir insanın qatilə qətl ilə cavab verilməsinin nə qədər mənəvi və ya qeyri mənəvi olması böyük sual altındadır. Allenin Napoleonu öldürməyə imkanı olduğu halda, bu insanın yüz minlərlə insanın qətlinə səbəb olacağını əminliklə bildiyi halda Allenin keçirdiyi daxili iztirablar, qətlin nə qədər iyrənc olması ona Napoleonu qətlə yetirməyə imkan vermir.

Kimsə qətli məqsədə uyğun, kim isə mənəviyyatın ən aşağı həddə çatmasını və zərərçəkən insanın zərərvurmuş insanın həddinə qədər enməsi kimi hesab edir.

Bəzən Hitleri ilahiləşdirən insanları görürsən və fikrimcə bundan daha rəzil bir şey yoxdur. Ancaq rəzil olan təkcə Hitler deyil ona zəmin yaratmış bütün dünya idi.

Fritz Lanqın M və Metropolis filmlərində ifadə etdiyi kimi - depressiyadan əziyyət çəkdiyinə görə, kinlə, qorxu ilə nifrətlə dolu olduğundan Hitler kimi birini doğmuş Alman cəmiyyəti başlıca olaraq.

Ancaq istənilən soyqırım ümumbəşəri hadisədir. Hans Rolfun söylədiyi kimi, Alman Nasional Sosialistlərinin bu soyqırımı törətdiyinə görə onlarla 1939-cu ildə pakt imzalamış və müharibəyə zəmin yaratmış SSRİ cavab verməliydimi? Bəs 1933-cü ildə Hitler ilə konkordat imzalamış və onu mədh etmiş Vatikan? Bəs 1938-ci ildə Tanrıdan onlara Hitler kimi birinin göndərilməsi üçün dua edən Uinston Çörçil? 1938-də! Bəs Hitlerə silah satan və bununla varlanan ABŞ kapitalistləri? Bir soyqırımın baş verməsinə görə yalnız bir neçə insan günahkar olmaz. Bu şübhəsiz ki, ümumbəşəri hadisədir.

Farhan Hüseynli

Kultura.az

Nuremberq

Uyğun Məqalələr

Bakı Dövlət Universiteti və fəlsəfə

Axundovçuluq, yoxsa polis qorxusuyla mütaliə?

Müharibəyə getmək