Başqasının ağrısına baxarkən
Bugünkü ümidlərin və mənəvi qorxunun arxasında, dayandırılması mümkün olmasa be…
Henri Kissincer ABŞ tarixində gəlmiş-keçmiş ən məşhur və ən çox fikir ayrılığı yaradan dövlət katibidir. O, müsahibədə Suriyadan Ukraynaya qədər dövrümüzün böhranlarını və Amerika gücünün sərhədlərini tədqiq edən kitabı haqqında danışır, Vyetnamdakı ittihamlara uyğun hərəkət etdiyini bildirir.
Henri Kissincer 91 yaşında olmasına baxmayaraq, daha gənc görünür. O, diqqətli və güləriz, ancaq eyni zamanda tədbirli, özünü müdafiə etməyə və həddindən artıq tənqidi suallardan yayınmağa hazır biridir. Təbii ki, bu da təəccüb doğurmamalıdır. Zəkasına hörmət edilsə də, siyasi irsi mübahisəli olan Henri Kisscinerin müharibə cinayətlərinə görə mühakimə edilməsi üçün dəfələrlə cəhd göstərilib.
Kissincer 1969-cu ildən 1977-ci ilə qədər Riçard Nikson və Gerald Fordun prezidentliyi dövründə əvvəlcə milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşavir, sonra isə dövlət katibi vəzifələrində çalışıb. O, eyni zamanda napalm bombaları ilə Vyetnam, Kamboca və Laosda on minlərlə insanın həlak olması və ya ağır yaralanması ilə nəticələnən hücumlar üçün də qismən məsuliyyət daşıyb. Çili prezidenti Salvador Alyendeyə qarşı çevriliş cəhdlərinə də yardım edən Kissincer MKİ-nin (Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi - CIA) sui-qəsd planlarından xəbərdar olmaqda ittiham edilir. Bir neçə həftə əvvəl açıqlanan sənədlər Kissincerin Kubaya qarşı hava hücumları başlatmaq üçün gizli planlar qurduğunu göstərir. Demokrat Cimmi Karterin 1976-cı ildə prezident seçilməsindən sonra isə bu ideya ləğv edilib.
Bütün bunlara baxmayaraq, Kissincer bu günə qədər prezident və dövlət katiblərinə müşavirlik etdiyi Ağ Evdə hələ də yaxşı qarşılanır.
Kissincerin Amerikanın siyasətində bu qədər sürətlə yüksələcəyi gözlənilmirdi. 1923-cü ildə Almaniyanın Fyürt şəhərində anadan olan Heinz Alfred Kissincerin ailəsi yəhudi olduqlarına görə 1938-ci ildə ABŞ-a qaçır. II dünya müharibəsindən sonra Kissincer Gestaponun keçmiş üzvlərini tapmağa kömək üçün Almaniyaya gəlir. Daha sonra isə politoloqiya üzrə təhsil alaraq 40 yaşında Harvard universitetində müəllim işləməyə başlayır.
Kissincer bu yaxınlarda “Dünya Nizamı” (“World Order”) adlı 17-ci kitabını çıxarıb. Bizimlə müsahibəyə hazırlaşarkən mövzunun məhz “dünya nizamı” olmasını xahiş etdi. O, Almaniyada anadan olmasına və hər həftə alman jurnalı “Der SPIEGEL”-i oxumasına baxmayaraq, ingilis dilində danışmağa üstünlük verir. Kissincer Nyu-Yorkda birlikdə 90 dəqiqə keçirdikdən sonra müsahibədə dediyi hər şeylə özünü riskə atdığını dedi.
SPIEGEL: Cənab Kissincer, bu gün hər yerdə gedən müharibələr, fəlakətlər və xaosla dünya həmişə olduğundan daha qarışıq görünür. Həqiqətən də bu gün dünyada heç olmadığı qədər böyük bir nizamsızlıq hökm sürürmü?
Kissincer: Elə olduğu görünür. Kütləvi dağıntı silahlarının yayılması və sərhədləri aşan terrorizmlə yaranan xaosla üz-üzəyik. Nəzarətdən çıxmış ərazilər olduğunu görürürük və Liviyada olduğu kimi belə ərazilər dünyada yaranan nizamsızlığa çox böyük təsir göstərə bilir. Dünyanın hər yerində olmasa da, çox yerində vahid şəkildə mövcud olan dövlət hücuma məruz qalır. Ancaq eyni zamanda bu bir paradoksdur ki, ümumiyyətlə dünya nizamı haqqında ilk dəfədir ki, danışa bilirik.
SPIEGEL: Bununla nəyi nəzərdə tutursunuz?
Kissincer: Son vaxtlara qədər uzun müddət dünya nizamı regional nizam demək idi. İlk dəfədir ki, dünyanın müxtəlif yerləri bir-birlərinə qarşılıqlı təsir göstərə bilir. Bu da qloballaşan dünya üçün yeni nizam olmasını zəruri edir, lakin hələ hamılıqla qəbul edilmiş qaydalar yoxdur. Çinin bir fikri, İslam dünyasının bir fikri, Qərb aləminin bir fikri və müəyyən dərəcədə Rusiyanın da bir fikri var və həqiqətən də bu fikirlər heç də həmişə uzlaşmır.
SPIEGEL: Yeni kitabınızda dünya nizamının yaradılması üçün 30 illik müharibə nəticəsində 1648-ci ildə imzalanmış Vestfaliya sülh sazişinə istinad edirsiniz. Niyə görə 350 il bundan əvvələ aid bir saziş bu gün aktual olsun?
Kissincer: Vestfaliya sülhü müharibə, xəstəlik və aclıq nəticəsində Mərkəzi Avropa əhalisinin hardasa dörddə biri məhv olduqdan sonra əldə edildi. Bu saziş razılığa gəlmək zərurətinə əsaslanırdı. Müstəqil ölkələr başqa dövlətlərin işlərinə müdaxilə etməmək qərarını qəbul etdilər və siyasi müvazinət yaratdılar. Bu gün isə bizdə çatışmayaan da elə budur.
SPIEGEL: Yeni dünya nizamının yaradılması üçün daha bir 30 illik müharibəyə ehtiyac varmı?
Kissincer: Bax, bu, çox yaxşı bir sualdır. Dünya nizamına necə nail olmaq olar: xaosla, yoxsa uzaqgörənliklə? Düşünə bilərlər ki, nüvə silahlarının yayılması, iqlim dəyişikliyi ilə bağlı yaranan təhlükələr və terrorizm ortaq gündəmin yaradılması üçün kifayətdir. Ona görə də, 30 illik müharibə olmadan buna nail olacağımıza ümid edirəm.
SPIEGEL: Onda gəlin konkret bir nümunədən danışaq: Rusiyanın Krımı ilhaq etməsinə Qərbin reaksiyası necə olmalıdır? Sizcə, bu sərhədlərin gələcəkdə artıq təkzibedilməz olacağı deməkdirmi?
Kissincer: Krım hələ problem yox, problemin əlamətidir. Həm də Krım xüsusi bir haldır. Ukrayna uzun müddət Rusiyanın tərkibində olub. Hər hansı bir ölkənin sərhədləri dəyişə biləcəyini və başqa bir ölkənin ərazisini ələ keçirə biləcəyini qəbul etmək olmaz. Ancaq Qərb ölkələri özlərinə qarşı dürüst olub etiraf etməlidirlər ki, səhvləri olub. Krımın ilhaqı qlobal istila istiqamətində atılmış bir addım deyildi. Məsələn, bunu Hitlerin Çexoslovakiyaya daxil olması ilə bir tutmaq olmaz.
SPIEGEL: Bəs onda Krımın ilhaqına nə ad vermək olar?
Kissincer: Putin Soçidə Qış Olimpiya Oyunlarına on milyardlarla dollar xərclədi. Olimpiya Oyunlarının teması Rusiyanın mədəniyyəti ilə Qərbə bağlı mütərəqqi bir dövlət olduğu və buna görə də, Qərbin bir hissəsi olmaq istəməsi idi. Ona görə də, Olimpiya Oyunlarının bağlanışından bir həftə sonra Putinin Krımı ələ keçirib Ukraynaya qarşı müharibə başlatması məntiqə uyğun gəlmir. Əslində sual belə qoyulmalıdır: bütün bunların baş verməsinin səbəbi nədir?
SPIEGEL: Demək istədiyiniz odur ki, baş verənlər üçün Qərb də bir növ məsuliyyət daşıyır?
Kissincer: Bəli. Avropa və ABŞ bu hadisələrin təsirini görməyərək Avropa İttifaqı ilə Ukraynanın iqtisadi əlaqələri haqqında danışıqlara başladı, bu isə Kiyevdə nümayişlərin başlanması ilə nəticələndi. Bütün bunlar və bunların təsiri Rusiya ilə dialoq mövzusu olmalı idi. Ancaq bu da Rusiyanın cavabının düzgün olduğu demək deyil.
SPIEGEL: Belə görünür ki, Putinə qarşı anlayışlısınız. Ancaq o da Şərqi Ukraynada xaos yaradaraq və suverenliyi zərbə altında qoyaraq məhz sizin xəbərdarlıq etdiyiniz şeyləri etmirmi?
Kissincer: Əlbəttə, haqlısınız, lakin Rusiya üçün Ukraynanın həmişə xüsusi bir əhəmiyyəti olub. Bunu başa düşməmək elə səhv idi.
SPIEGEL: Qərb və Rusiya arasındakı münasibətlər on illərdir olmadığı qədər gərgindir. Yeni bir Soyuq Müharibə olacağı ilə bağlı narahat olmalıyıqmı?
Kissincer: Belə bir təhlükə olduğu aydındır və biz bunu gözardı etməməliyik. Soyuq Müharibənin yenidən başlaması tarixi bir faciə olar. Əgər mənəviyyat və təhlükəsizlik əsası ilə münaqişənin qarşısı alına bilərsə, buna cəhd edilməlidir.
SPIEGEL: Krımın Rusiya tərəfindən ilhaqı Aİ və ABŞ-ı sanskiyalar tətbiq edilməsi ilə qarşılıq verməyə vadar etmədimi?
Kissincer: Qərb ilhaqı qəbul edə bilməz; bəzi əks tədbirlər görülməsi vacib idi. Ancaq Qərb ölkələrinin heç biri Krımın qaytarılması üçün konkret bir təklif irəli sürmədi. Şərqi Ukrayna üçün mübarizə aparmaq heç kimin marağında deyil. Bu, danılmaz bir faktdır. Ona görə də, Sovet hakimiyyəti ərzində Baltikyanı dövlətləri müstəqil hesab etməyə davam etdiyimiz kimi beynəlxaq hüquqla Krımı Rusiya ərazisi hesab etmədiyimizi deyə bilərik.
SPIEGEL: Rusiya heç bir güzəştə getməsə belə, sansksiyaların dayandırılması daha yaxşı olarmı?
Kissincer: Xeyr. Ancaq sansksiyalarla bağlı bir sıra problemlərim var. Qlobal iqtisadiyyatdan danışıb sonra da qlobal iqtisadiyyat daxilində sansksiyalardan istifadə ediriksə, öz gələcəyini düşünən böyük ölkələr özlərini potensial təhlükələrdən qorumağa çalışacaq, bunu edərkən də merkantilist qlobal iqtisadiyyat yaradacaqlar. Xüsusilə də şəxsi sanksiyalar ideyasını bəyənmirəm. Sizə səbəbini də deyim. Sanksiyaların tətbiq olunduğu insanların siyasını çıxarırıq. Sanksiyaların ləğv edilmə vaxtı gələndə bəs nə deyəcəyik? “Növbəti dörd şəxs sanksiyalardan azaddır, qalan dördü isə yox.” Niyə görə həmin dörd şəxs? Məncə, nəyəsə başlayanda nəyə nail olmaq istədiyimizi və bunun necə nəticələnəcəyini düşünməliyik.
SPIEGEL: Bəs bu, Putinə də aid deyilmi?
Kissincer: Yadda saxlamalıyıq ki, Rusiya beynəlxalq sistemdə önəmli bir yer tutduğuna görə, İranla nüvə silahlarının yayılmasının qarşısının alınması ilə bağlı və ya Suriya məsələsində razılıq əldə edilməsi kimi digər böhranların həll edilməsində də xüsusi rol oynayır. Xüsusi hallarda gərginliyin artması yox, məhz bu üsul seçilməlidir. Bir tərəfdən Ukraynanın müstəqil dövlət olaraq qalması önəmlidir və ölkənin iqtisadi və kommersiya əlaqələrində öz seçim hüququ olmalıdır. Ancaq hər bir dövlətin də NATO tərkibində müttəfiq olma hüququ olmasının vacib olduğunu düşünmürəm. Siz də, mən də bilirik ki, NATO heç vaxt Ukraynanın üzvlüyü üçün yekdilliklə razılıq verməyəcək.
SPIEGEL: Ancaq biz ukraynalılara deyə bilmərik ki, gələcəkləri ilə bağlı qərar verməkdə azad deyillər.
Kissincer: Niyə deyə bilməyək?
SPIEGEL: İstədiyini əldə etməyə öyrəşmiş super güc kimi danışırsız.
Kissincer: Xeyr, ABŞ nəyisə diktə edə bilməz, buna heç səy də göstərməməlidir. Bunu edə biləcəyini düşünmək belə səhv olar. Ancaq NATO ilə əlaqədar olaraq fikir birliyinə əsaslanan qərarda ABŞ da səs verəcək. Almaniyanın kansleri də özünü eyni şəkildə ifadə edib.
SPIEGEL: Amerika olduqca qütbləşib. Siyasi müzakirələr zamanı gərginlik səviyyəsi həddən artıq yüksək olur. Ümumiyyətlə, Amerikanın hələ də tədbir görmək imkanı varmı?
Kissincer: Ölkədaxili parçalanma məni çox narahat edir. Vaşinqtonda işlədiyim vaxtlarda siyasi mübarizə sərt olsa da, iki böyük partiyanın rəqibləri arasında əməkdaşlıq və əlaqə daha çox idi.
SPIEGEL: Keçən həftə keçirilən seçkilərdə prezident Obama Senatda da səs çoxluğunu qazana bilmədi.
Kissincer: Faktiki olaraq düz deyirsiz. Eyni zamanda Herri Trumenin Konqresdə məğlub olduqdan sonra Marşal Planınını təkmilləşdirdiyi 1946-1948-ci illər arasında etdiyi kimi prezident doğru olan üçün mübarizə aparmaqdan azaddır.
SPIEGEL: Prezidentlik uğrunda növbəti mübarizə tezliklə başlayacaq. Namizəd kimi Hillari Klinton haqqında nə düşünürsünüz?
Kissincer: Hillarini dost hesab edir və onun güclü bir şəxsiyyət olduğunu düşünürəm. Ona görə də, məncə, o, bu işin öhdəsindən gələ bilər. Ümumiyyətlə, administrasiyada dəyişiklik edilməsi ölkə üçün daha yaxşı olar. Məncə, biz respublikaçılar arasından da yaxşı bir namizəd çıxmalıdır.
SPIEGEL: Kitabınızda beynəlxalq nizamın “zorla tətbiq olunmamalı, yetişdirilməli olduğunu” yazırsınız. Bununla nəyi nəzərdə tutursunuz?
Kissincer: Burda biz amerikalıların gücümüz və dəyərlərimizlə əsas faktor olacağımızı demək istəyirəm. Super güc adını qazanmaq üçün təkcə güc kifayət deyil, bunun üçün ağıl və uzaqgörənlik də lazımdır. Ancaq heç bir dövlət təkbaşına dünya nizamı quracaq qədər ağıla və gücə sahib deyil.
SPIEGEL: ABŞ-ın xarici siyasəti hal-hazırda ağıl və qətiyyətlə idarə olunurmu?
Kissincer: Biz Amerikanın dünyanı təkcə yumşaq güclə yox, eyni zamanda hərbi güclə dəyişdirə biləcəyinə inanırırq. Avropada isə bu inanc yoxdur.
SPIEGEL: Amerika ictimaiyyəti bu məsələlərdə heç də istəkli deyil və daha çox ölkədaxili məsələlərdə maraqlıdır. Obamanın özü belə “daxildə qurulan ölkədən” danışır.
Kissincer: II dünya müharibəsindən bəri Amerikanın mübarizə apardığı beş müharibəyə nəzər salsaz, xalqın dəstəyinin böyük olduğunu görərsiniz. İslam Dövləti terror təşkilatına qarşı aparılan hazırkı müharibədə də xalqın dəstəyi böyükdür. Əsas sual isə müharibə davam edərsə nə baş verəcəyidir.
SPIEGEL: İraq və Suriyada əziyyət çəkən insanların qorunması ən önəmli hədəf olmalı deyilmi?
Kissincer: Hər şeydən əvvəl, Suriya böhranının köməksiz əhaliyə qarşı qəddar diktator kimi izah edilməsi və diktatorun devrilməsi ilə əhalinin demokratiya əldə edəcəyi ilə razı deyiləm.
SPIEGEL: Sizin buna nə ad verməyinizdən asılı olmayaraq, insanlar əzab çəkir.
Kissincer: Bu, düzdür və onlara humanitar yardım göstərilməlidir. Mən sizə nə baş verdiyi ilə bağlı düşüncəmi deyim. Bu, qismən çoxmillətli münaqişə, qismən Yaxın Şərqin qədim quruluşuna qarşı üsyan, qismən də bir növ hökumətə qarşı üsyandır. Əgər kimsə bu problemləri həll etməyə və bunun üçün fədakarlıq etməyə hazırdırsa, deyə bilərik ki, “Biz müdaxilə hüququndan istifadə edəcəyik”, ancaq bu hərbi tədbirlərin görülməsi və bunun da nəticələrinə hazır olmaq deməkdir. Liviyaya baxaq. Müəmmar Qəddafinin devrilməsinin düzgün olduğu ilə bağlı şübhə yoxdur, ancaq biz bunun ardından boşluğu doldurmağa hazır deyildik.
SPIEGEL: Ancaq Suriyada da vəziyyətin eyni dərəcədə dözülməz hal aldığını görürük. Dövlət parçalanır, terror təşkilatları isə ölkənin böyük hissəsində hökmranlıq edir. Bu gün bizim üçün də təhlükə yaradan xaosun qarşısını almaq üçün müdaxilə edilməməsi yanlış deyildimi?
Kissincer: Demək olar həmişə fəal xarici siyasətin tərəfində olmuşam. Ancaq gərək kiminlə əməkdaşlıq etdiyinizi biləsiniz. Bu münaqişədə ehtiyac duyulan etibarlı tərəfdaşlar yoxdur.
SPIEGEL: Vyetnam müharibəsində olduğu kimi. Ordakı işğalçılıq siyasətinə görə peşman olduğunuz olurmu?
Kissimcer: Bu haqda danışmağımı çox istəyərdiniz.
SPIEGEL: Sözsüz ki. Bütün həyatınız boyu bu haqda çox az danışmısız.
Kissincer: Bütün həyatımı bunları araşdıraraq keçirmişəm və Vyetnam haqqında “Vyetnam Müharibəsinə Son Qoyulması” (“Ending the Vietnam War”) adlı kitab yazmışam və memuarlarımda da bir çox fəsli Vyetnama həsr etmişəm. Çalışdığım administrasiya Vyetnamdakı müharibəni istər-istərməz təhvil almalı olmuşdu. Beş yüz min amerikalı Conson administrasiyası tərəfindən bura səfərbər edilmişdi. Nikson administrasiyası isə tədricən bu qoşunları geri çəkdi. Quru qoşunları 1971-ci ildə burdan çıxarıldı. Yalnız onu deyə bilərəm ki, mən və mənim həmkarlarım ehtiyatla hərəkət etdik.
SPIEGEL: Kitabınızın son səhifəsində özünütənqid kimi qəbul edilə biləcək bir cümlə var. Bir vaxtlar tarixi izah edə biləcəyinizi düşündüyünüzü, indi isə tarixi hadisələri qiymətləndirməkdən söhbət gedərkən daha təvazökar olduğunuzu yazırsınız.
Kissincer: Bəli, öyrəndim ki, tarix izah edilməli deyil, kəşf edilməlidir. Buna tam özünütənqid demək olmaz. Demək istədiyim o idi ki, gərək öz istəyinlə tarixi formalaşdıra biləcəyini düşünməyəsən. Son nəticənin nə olacağını bilmədiyinizə görə müdaxilə anlayışının əleyhinə olmağımın səbəbi də budur.
SPIEGEL: 2003-cü ildə Səddam Hüseynin devrilməsinin tərəfdarı oldunuz. Həmin dövrdə də müdaxilənin nəticələri qeyri-müəyyən idi.
Kissincer: Sizə həmin vaxt nə düşündüyümü deyim. Düşünürdüm ki, ABŞ-a qarşı hücumdan sonra ABŞ öz mövqeyinə bəraət qazandırmalıdır. BMT də hüquq pozuntusunun olduğunu təsdiqlədi. Ona görə də, Səddam Hüseynin devrilməsinin düzgün hədəf olduğunu, hərbi işğal vasitəsilə demokratiya əldə edilməsinin qeyri-real olduğunu düşündüm.
SPIEGEL: Bunun qeyri-real olduğu ilə bağlı sizi bu qədər əmin edən nədir?
Kissincer: Bunu on illərlə sürdürməyə hazır, xalqınızın sizi izləyəcəyindən əmin olmadığınız müddətdə, qeyri-realdır. Ancaq çox güman ki, bunu etmək üçün bir ölkənin gücü kifayət etməz.
SPIEGEL: Bu səbəbdən prezident Obama Pakistan və Yəmən, indi isə Suriya və İraqda dronlardan (pilotsuz uçuş aparatları) və döyüş təyyarələrindən istifadə etməklə terrora qarşı mübarizə aparır. Bu haqda nə düşünürsünüz?
Kissincer: Terror hücumlarının başladıldığı ərazilərdəki hücumları dəstəkləyirəm. Dronlar haqqında heç vaxt fikir bildirməmişəm. Dronlardan istifadə Vyetnam müharibəsində olduğundan daha çox sakini təhlükə ilə üz-üzə qoyur, ancaq prinsip eynidir.
SPIEGEL: Kitabınızda Amerikanın müharibə haqqında qərarları təhlükəsizlik və mənəviyyat birləşməsi əsasında qəbul etməli olduğu fikrini irəli sürürsünüz. Bununla nə demək istədiyinizi izah edə bilərsinizmi?
Kissincer: Bu vəziyyətdən asılıdır. Suriya ilə bağlı dəqiq marağımız nədir? Bu maraq təkcə humanitar xarakter daşıyır, yoxsa stratji maraq da varmı? Əlbəttə, həmişə ən yaxşı mümkün nəticəni əldə etmək istəyərsiniz, ancaq vətəndaş müharibəsinin ortasında reallıqları görməzdən gələ bilməzsiniz.
SPIEGEL: Onda real səbəblərdən ötrü müəyyən müddətə İslam Dövlətinə qarşı mübarizə aparan Bəşər Əsədin tərəfində ola bilərikmi?
Kissincer: Xeyr. Biz heç vaxt Bəşər Əsədlə birgə mübarizə apara bilmərik. Bu illərdir göstərdiyimiz fəaliyyətin və irəli sürdüyümüz iddiaların inkar edilməsi deməkdir. Ancaq səmimi deyim ki, məncə, biz gərək Rusiya ilə dialoq qurub Suriyadan hansı nəticəni istədiyimizi sorğulayıb birgə strategiya hazırlayardıq. Ən başdan məqsədimiz bu olsa da, Əsədin hakimiyyətdən getməli olduğunu demək düzgün deyildi. İndi Rusiya ilə münaqişədə qaldığımıza görə, İranla nüvə proqramı ilə bağlı razılıq əldə edilməsi daha da çətinləşir.
SPIEGEL: Bəs Avropanın, xüsusilə də Almaniyanın aktiv rol oynamasının tərəfdarısınızmı?
Kissincer: Bəli, əlbəttə. Bir əsr bundan əvvəl dünya nizamının yaradılmasına tam nəzarət demək olar Avropanın əlində idi. Bu gün isə Avropanın başı özünə qarışıb, bu da təhlükəlidir. Almaniya hazırda Avropanın ən önəmli ölkəsidir və bəli, daha da fəal olmalıdır. Xanım Merkelə böyük hörmətim var və düşünürəm ki, o, Almaniyaya rəhbərlik etmək üçün düzgün seçilib. Yeri gəlmişkən, Almaniyanın hər bir kansleri ilə tanış olmuşam və onlarla səmimi münasibətim olub.
SPIEGEL: Uilli Brandt da bura daxildir?
Kissincer: Mənim ona böyük hörmətim var.
SPIEGEL: Bu bizi bir az təccübləndirdi, çünki bir neçə ay əvvəl Nikson və sizin bir söhbətiniz çıxmış və bu söhbətdə siz Brandtı “təhlükəli bir axmaq” adlandırmışdınız.
Kissincer: Yanlış anlaşılan bu sözlər insanları çaşdırır. Burda yorucu bir günün sonunda insanlar bir-birlərinə müxtəlif sözlər deyir, həmin anın əhvalını ifadə edirlər. O da çox güman ki, fikir müxtəlifliyindən irəli gəlmiş bir söz idi, heç xatırlamıram da. Əvvəldə Brandtın Şərq siyasəti ilə bağlı şübhələrimiz olsa da, sonradan onunla sıx əməkdaşlıq çərçivəsində çalışdıq. Egon Bahrdan da soruşa bilərsiniz: Nikson administrasiyası olmadan Brandtın Şərq siyasəti xüsusilə Berlin məsələsində hədəfində çata bilməzdi.
SPIEGEL: Almaniyada çox mübahisəli siyasətçi hesab olunursunuz. Bonn universiteti kafedralardan birinə sizin adınızı vermək istəyəndə tələbələr etiraz etdilər. Bu sizi məyus etdimi və ya acıqlandırdımı?
Kissincer: Universitetə bunun üçün təşəkkür edirəm. Bunu mən istəməmişdim və kafedra yaradıldıqdan sonra bundan xəbərim oldu. Müzakirə mövzusu olmaq isə istəmirəm, bu, tamamilə Almaniya qurumlarına qalmış bir şeydir.
SPIEGEL: Müsahibəyə görə çox sağ olun, cənab Kissincer.
4npress.com
