İlya Çavçavadze: Yeni il hekayəsi
I Yaxşı yadımdadır; uşaq vaxtı ilin son gecəsinin …
Azərbaycan həkimi
davranışları və hərəkətləri sayəsində həkim üçün çox vacib olan bir silahı
itirib. Bu silahın adı inamdır. Azərbaycan həkiminə inanmırlar. Onun hər bir hərəkəti,
dediyi hər bir söz, yazdığı hər bir resept, təyin etdiyi diaqnoz adamlar tərəfindən
şübhəylə qarşılanır. İnsanlar həkimin yazdığı reseptə, təyin etdiyi diaqnozlara
pul qazanmaq tələsi kimi baxırlar. Çünki başına gələn başmaqçı olar. Başqa cür
desək, ilan vuran ala çatıdan qorxar.
Bizim yaşadığımız şərtlər altında hər
hansı insandan, peşə sahibindən mələk olmağı, tərtəmiz qalmağı tələb etmək
ağılsızlıqdı. Söhbət olduğundan bir az yaxşı olmaq, işinə, peşəsinə bir az
məsuliyyətlə yanaşmaqdan gedir. Hər bir insan məşğul olduğu sahənin
məsuliyyətini anlamalıdır. Sahib olduğu peşənin tələblərinə bacardığı
qədər cavab verməlidir. İnsanların inamını, etibarını qazanmalıdır. Əgər insan
peşəsini şəxsi oyunlarına vasitə edirsə, deməli, onun əxlaqında
problemlər var.
Həkimlər maarifçilik hərəkatının, cəhalətlə,
savadsızlıqla mübarizənin hər zaman ön sıralarında olmuşlar. Maarifçilik
tarixinə nəzər salsaq böyük fədakarlıqlar etmiş xeyli həkimlərə
rast gələ bilərik. Bu gün bəşəriyyət əldə etdiyi uğurlara görə həmin fədakar
insanlara borcludur. Məsələn, Çexov yazdıqları ilə əməlləri ən çox üst-üstə
düşən yazıçı adını boş yerə qazanmamışdı. O, adamları pulsuz müalicə edirdi. Öz
həyatını təhlükələr altına atırdı. Ondan oxucu kimi avtoqraf almaq çətin idi.
Yazıçı Çexov oxucularla o qədər də mülayim davranmırdı. Amma Çexovun
imzasını əldə etməyin çox asan bir yolu var idi. Xəstə kimi qəbuluna
düşən hər bir adam həkim Çexovun yazdığı reseptlə onun imzasını əldə edə
bilirdi. Mən belə bir fədakarlığı Rafiq Tağıda gördüm. Həyatımda gördüyüm ən
təmiz və vicdanlı insanlardan biri idi. Biz hamımız ona doktor deyə müraciət
edirdik. Rafiq Tağıya bu müraciət çox yaraşırdı. Çünki Rafiq Tağı bu adı
qazanmışdı.
Azərbaycan həkimi fədakar insanlardan nümunə
götürmək əvəzinə, həkim peşəsini gözdən salmaqla məşğuldur. İnsanları xilas
etmək, insanları başa salmaq, yeniliyə, tərəqqiyə istiqamətləndirmək
əvəzinə, Azərbaycan həkimi insanların qəniminə çevrilib. Adamın üstündə Allah
var, bizim camaat hər zaman azdan-çoxdan həkimə və müəllimə hörmət edib. Yasda,
toyda yuxarı başa keçirib. Mövcud hakimiyyətin ən bağışlanılmaz günahlarından
biri o oldu ki, həkimləri və müəllimləri öz oyunlarına şərik etdirdi. Müəllimə
süpürgə pulu yığdırdı. Seçki saxtakarlıqlarına cəlb etdi. Təəssüflər olsun ki,
həkimlər və müəllimlər öz şəxsi ləyaqətlərini qorumaqda acizlik
göstərdilər. Beləliklə, həkimlər və müəllimlər gözdən düşdü. Hörmətlərini
itirdilər. İnsanlara yol göstərməli olan həkimlər və müəllimlər insanların
yolunu azdırmaqla məşğul oldular. İstisnalar var, amma çox azdır. O qədər azdır
ki, bu istisnalardan danışmağa dəyməz. Bu istisnalar böyük müəllim və həkim
ordusunun günahlarını yuya bilməz. İndi bir çoxları müəllimə və həkimə lazımı
dərəcədə hörmət göstərilməməsindən şikayətlənir. Əgər insan öz ləyaqətini
qorumaq üçün müqavimət göstərə bilmirsə, başqaları ona niyə hörmət etməlidir?
Azərbaycan həkiminə inam o qədər itib ki, adamlar az qala iynə vurdurmaqdan
ötəri də İrana, Gürcüstana gedirlər. Bizim həkimlərin yarısı rəsmən
mollalıqla məşğuldu. Masonlardan nağıllar danışırlar. Üstəlik bir əliylə
resept, bir əliylə mesaj yazırlar. Hər şey allahın əlindədi deyib durublar.
Başa düşdük hər şey allahın əlindədir, bunu inkar etmirik. Hər şey allahın
əlindədirsə, bəs o zaman sən nəyə lazımsan, sən nə üçünsən? Niyə mədrəsədə yox,
tibb universitetində təhsil almısan? Niyə əyninə əba əvəzinə, xalat geyinmisən?
Hər şey allahın əlindədirsə, məsələ bu qədər qətidirsə, o zaman tibb
universitetini mədrəsəyə, xəstəxanaları da məscidə çevirmək lazımdır.
Səhiyyə nazirliyi də birləşsin Qafqaz Müsəlmanları idarəsinə, beləcə hər şey
açıq və şəffaf olsun. Camaat da işini bilsin. Bilsin ki, həkimin yanına yox,
mollanın yanına gedir. Resept əvəzinə dua yazdırsın. Zatən bizim tibb
universitetini bitirmişlərdən peşəkarlıq gözləməyin özü çox böyük sadəlövhlük
olardı. Tibb universitetini bitirmiş adam orda aldığı təhsillə ən yaxşı halda
feldşer ola bilər. O da ola bilsə. Siz orda təhsil alan tələbələri bir müşahidə
edin. Görün orda əlli tələbədən biri heç tələbəyə oxşayırmı? Onları dərsdən
başqa hər şey maraqlandırır. Topaz, təsbeh, seriallar, türmə söhbətləri və dəxi
bu kimi elmdən və savaddan savayı hər cür mövzular, maraqlar... Bizim
tələbələrin bütün bilgiləri bir dəftərə sığışdırmaları özü bir möcüzədi, bu
ayrıca bir araşdırma mövzusudu. Müəllimlər də tələbələrdən beş betər. Axsaq
atın kor nalbəndi olmalıdır. Başqa cür ola bilməz. Müəllimlər tələbələrə,
tələbələr də müəllimlərə oxşayırlar. Həkimlər isə bu iki sinfin hər iki pis
cəhətini özündə birləşdirərək, universitetdən çıxıb millətin, insanlığın və
bəşəriyyətin qəniminə çevrilirlər.
Orta məktəb dərsliyində bir hekayə vardı.
Həmin hekayə İkinci dünya müharibəsindən bəhs edirdi. Faşistlərin nə qədər
qaniçən olduqlarını biz sovet şagirdlərinə aşılamaq üçün hekayədə deyilirdi ki,
faşistlər hətta xəstələri daşıyan sanitar maşınlara, qatarlara, gəmilərə də
hücum edirdilər. Bu gün Azərbaycan həkiminin davranışları faşistlərin atalarına
rəhmət oxutdurur. Millətin önündə getməli olan həkimlər millətin qəniminə
çevrilib. Onları ağ xalatlı cəlladlar adlandırmaqla heç də mübaliğəyə yol
verməmişik. Onlar sözün həqiqi mənasında cəlladlıqla məşğul olurlar. Dərman
firmalarıyla əlbir olub adamları soyurlar. İnsanların savadsızlığından,
avamlığından sui-istifadə edirlər. Əslində isə həqiqi həkim insanlar arasında
fərq qoymamalıdır. Həkim üçün millət, din, düşmən, varlı-kasıb, şəhərli-kəndli,
savadlı-savadsız, qohum-yad anlayışı olmamalıdır. Həkim üçün yalnız və yalnız
insan anlayışı olmalıdır. Həkim üçün insanlara xidmət etmək, insanların
etibarını, hörmətini, inamını qazanmaq ən ali məqsədə çevrilməlidir.
Yaxşı, tutaq ki, biri avamdır, savadsızdır, bəyəm sən onun
savadsızlığından, avamlığından sui-istifadə etməlisən, bəs mərhəmət, bəs vicdan
harda qaldı? İnsan deyilən bir varlıq ya allahdan qorxmalıdır, ya da bəndədən
utanmalıdır. Azərbaycan həkimi nə allahdan qorxur, nə də bəndədən utanır. Heç
bir bəhanə onların davranışlarına haqq qazandıra bilməz. Nə bəhanə gətirsələr,
bu yalnız onların məsuliyyətdən qaçmalarının ayağına yazılacaq. Azərbaycan
həkimi xəstəyə xəstə kimi baxmır. Xəstəyə qurban kimi baxır. Onun gözünü pul
tutub. Bir şeyi anlaya bilmirəm, insan həyatını heçə sayan, insana qurban kimi
baxan bu ağ xalatlı cəlladlar evə gedəndə öz uşaqlarının üzünə necə baxırlar?
Fırıldaqla, adamları aldatmaqla qazandıqları çörəyi öz övladlarına necə
yedizdirirlər? Söhbət tək həkimlərdən getmir. Axı başqasının balasını
parçalayıb öz balasına yedizdirmək insana xas bir xüsusiyyət deyil. İnsan
adlanan məxluqat (tək həkimlərdən söhbət getmir) başqasını aldatmaqla, kələk
gəlməklə, xəbərçilik etməklə, yaltaqlanmaqla, işgəncə verməklə qazandığı çörəyi
balasına yedizdirməyi özünə rəva bilməməlidir. Bilməməlidir, amma rəva
bilirlər. Çünki bizim camaatın hal-hazırda iki qibləgahı, iki istinadı
var. Cib və soyuducu. Nə yolla olursa olsun, bu iki qibləgah dolu olmalıdır. O
zaman sənin bütün günahların nəinki bağışlanılır, üstəlik “fərasətli oğlan”,
ailəcanli, ailəsinə yaxşı baxan kimi adlar da qazanırsan. Başqaları üçün
nümunəyə çevrilirsən. Bütün pis əməllərin vacibat kimi qəbul edilir. Lakin iş
bununla bitmir. Onlar həm də mənəviyyat və ruh aləminə də iddialıdırlar,
özlərini vacib persona hesab edirlər. Bu iddianı əldə əsas tutub onlarla bir az
ciddi söhbət etdikdə, ölkənin ictimai-siyasi həyatından söhbət açdıqda o dəqiqə
qorxurlar ve sən onlardan “mən kiməm ki” cavabı alırsan. Mən kiməm ki, o deməkdir
ki, mən heç kiməm. O zaman bəs niyə toyda, yasda xüsusi diqqət tələb edirsən?
Hörmət diqqət umursan. Əgər sən heç kimsənsə, bunu açıq və nümayişkəranə
şəkildə de, adamlar da öz işini bilsin. Bilsin ki, sən heç kimsən. Denən ki,
mən həkim deyiləm, mən müəllim deyiləm. Mən heç kiməm!
Seymur Baycan
Kultura.az