post-title

Sentyabr

Rütubət və köhnə kitab qoxuyan kitab mağazasında məndən başqa 70-80 yaşlarında bir müştəri də var. Mən maraqlı nəsə tapmaq ümidiylə rəflərdə qurdalanıram. Yaşlı müştəri artıq özünə lazım olan kitabları seçib, indi də satıcıyla hansısa ortaq tanışlarından danışırlar. Gözucu yaşlı müştəriyə baxıram. Çətinliklə hərəkət edir. Artıq həyatda olmayan tanışlarından bəhs edən iri, şəkilli kitabı vərəqləyə-vərəqləyə danışarkən çənəsi əsir:

 
 
- RÉ™hmÉ™tlik çox insan adamıydı. HÉ™ddindÉ™n artıq savadlı, bilikli... Allah rÉ™hmÉ™t elÉ™sin... FüzuliĹźünasıydı, Füzulini É™zbÉ™r bilirdi...
 
- Həə, Füzulini çox sevirdi...
 
SöhbÉ™tlÉ™ri çox davam elÉ™mir, yaĹźlı müĹźtÉ™ri dükandan çıxanda hÉ™m maÄźaza sahibi, hÉ™m dÉ™ satıcı olan hÉ™myaşıdına təşəkkür edir. “Allah sÉ™ni bizdÉ™n É™ksik elÉ™mÉ™sin, gÉ™lÉ™ndÉ™ hÉ™mişə sÉ™ni görÉ™k...” vÉ™ indi xatırlamadığım bir neçÉ™ cümlÉ™ deyir. Bir an havada asılıb qalan, ürÉ™yin dÉ™rinliklÉ™rindÉ™n gÉ™lÉ™n minnÉ™tdarlıqla deyilÉ™n bu sözlÉ™rdÉ™ qÉ™ribÉ™, É™srarÉ™ngiz nÉ™sÉ™ var. DeyÉ™sÉ™n, bu sözlÉ™r yolun bitmÉ™sinÉ™ az qaldığına iĹźarÉ™dir, ölüm artıq çox da uzaqda deyil. MütaliÉ™li müdrik qocalar heç narahat olana oxĹźamırlar, tÉ™mkinli, sakit, dincdirlÉ™r.
 
Seçdiyim kitabları satıcıya verÉ™ndÉ™ diqqÉ™tlÉ™ gözlÉ™rinin içinÉ™ baxıram, gözlÉ™ri bir az bulanıq olsa da, çox aydın baxır. Bu baxışlarda mÉ™nim anlamadığım, bÉ™lkÉ™ dÉ™ heç vaxt anlamayacağım çox ĹźeylÉ™r var, bilirÉ™m ki, belÉ™dir, hiss edirÉ™m.
 
5 kitab, cÉ™mi 4 manat. Kitabları götürüb dÉ™rhal maÄźazadan çıxmağı güman etdiyim halda yaĹźlı satıcıyla baĹźlayan söhbÉ™tim saat yarım davam edir. Bu necÉ™ oldu, heç baĹźa düĹźmÉ™dim. BirdÉ™n ayıldım ki, saat yarımdır ayaq üstÉ™ dayanıb söhbÉ™t edirÉ™m. NÉ™ vaxtsa kiminlÉ™sÉ™ belÉ™ lÉ™zzÉ™tlÉ™ söhbÉ™t elÉ™diyimi xatırlamıram, bÉ™lkÉ™ dÉ™ belÉ™ düĹźünmÉ™yimÉ™ sÉ™bÉ™b maÄźazadakı mübhÉ™m, sirli havadır. BÉ™xtim gÉ™tirir, bu zaman É™rzindÉ™ maÄźazaya hansısa müĹźtÉ™ri girmir. Aramızda bÉ™lkÉ™ dÉ™ 50 il fÉ™rq var, mÉ™n onun üçün aÄźzından süd iyi gÉ™lÉ™n uĹźaÄźam, amma mÉ™nÉ™ dÉ™ fikrimi bildirmÉ™yÉ™, hÉ™msöhbÉ™t olmaÄźa imkan verir. Bir dÉ™yÉ™rli insan nÉ™ vaxtsa mÉ™nÉ™ belÉ™ demiĹźdi: “ĆŹsl azad insan hÉ™m dÉ™ qarşısındakına azadlıq verÉ™ndir”.
 
Nazim HikmÉ™tdÉ™n, Henrix HaynedÉ™n söhbÉ™t açır, maÄźazasına gÉ™lÉ™n xarici müĹźtÉ™rilÉ™rdÉ™n danışır. SöhbÉ™t xaricilÉ™rdÉ™n düĹźmüĹźkÉ™n, sovetlÉ™r zamanı bir ingilislÉ™ başına gÉ™lÉ™n maraqlı hadisÉ™ni xatırlayır: “80-ci illÉ™rin É™vvÉ™llÉ™rindÉ™ kitab iĹźiylÉ™ məşğul olan xeyli adamı Yuqoslaviyaya aparmışdılar. MÉ™n dÉ™ onların arasındaydım. Qaldığımız yer turistik zonaydı. Qostinsadakıların çoxu xaricilÉ™riydi, hollandlar, ingilislÉ™r, fransızlar. Ä°lk dÉ™fÉ™ hÉ™qiqi bolluq nÉ™ olan Ĺźeydi onda gördüm. NÉ™sÉ™... Qostinsada obed vaxtı xaricilÉ™r gedib istÉ™diklÉ™ri yemÉ™yi götürüb istÉ™diklÉ™ri yerdÉ™ oturub yeyirdilÉ™r. Amma biz mÉ™cburuyduq ki, yemÉ™k üçün sıraya düzlÉ™nib növbÉ™mizi gözlÉ™yÉ™k. ElÉ™ sırada durub növbÉ™mi gözlÉ™yirdim, bir dÉ™ gördüm É™lindÉ™ qÉ™lyan tutmuĹź yekÉ™pÉ™r ingilis qıraqda dayanıb yuxarıdan aĹźağı bizi süzür. SÉ™n demÉ™, rusca bilirmiĹź. BirdÉ™n qayıdıb ironiyayla bizÉ™ dedi ki, bu nÉ™di belÉ™, Xomeyni? Ä°ki-üç il É™vvÉ™l Ä°randa Ä°slam inqilabı olmuĹźdu, ona iĹźarÉ™ vururdu. MÉ™n bunu eĹźidÉ™ndÉ™ sıradan çıxdım. Ä°ngilisin düz qabağına gÉ™lib dedim ki, Xomeyni xalqını bir yerÉ™ topladı, millÉ™tin qanını soran, istismar edÉ™n ingilisi, amerikanı ölkÉ™dÉ™n qovub rÉ™dd elÉ™di. Bunu deyib keçdim yerimÉ™. Sonra uzaqdan ona baxdım, pÉ™rtliyi hÉ™lÉ™ dÉ™ keçmÉ™miĹźdi...”.
 
Bunu danışıb astaca gülür. Ömrünün 50 ili kitabların arasında keçib, Bakıda onu tanımayan adam yÉ™qin, özünü dÉ™ tanımır. Sorağı “Nyu-Yorker” jurnalına qÉ™dÉ™r gedib çıxıb. 
 
Sonra bir-iki ağız da ordan-burdan danışırıq, nÉ™hayÉ™t baĹźa düĹźürÉ™m ki, söhbÉ™t yekunlaşıb. XoĹź söhbÉ™tÉ™ görÉ™ təşəkkür edib çölÉ™ çıxanda saata baxıram, birdir. Qız Qalasının yanından asta-asta mÉ™rkÉ™zÉ™ tÉ™rÉ™f yerimÉ™yÉ™ baĹźlayıram. Günəşli, parlaq sentyabr günüdür. HÉ™lÉ™ tezdi, amma artıq havada payızın hÉ™nirtisi duyulur, yavaĹź-yavaĹź sÉ™rinlÉ™r düĹźür. Malakan bağına çatıb skamyada É™yləşirÉ™m. BelÉ™ gözÉ™l şənbÉ™ günündÉ™ evdÉ™ oturmayıb sÉ™hÉ™r tezdÉ™n küçÉ™lÉ™rÉ™ düĹźdüyümÉ™ görÉ™ ürÉ™yimdÉ™ özümü tÉ™brik edirÉ™m.
 
Ovqatım yaxşıdır. XoĹźbÉ™xtÉ™m demirÉ™m, xoĹźbÉ™xtlik kÉ™lmÉ™sinÉ™ dözümüm yoxdur, hÉ™tta zÉ™hlÉ™m gedir. ElÉ™ bilirÉ™m, ancaq başıboĹź, sÉ™feh qızlar xoĹźbÉ™xt ola bilÉ™rlÉ™r. ElÉ™ É™n yaxşısı ovqatım yaxşıdır, ya da kefim yaxşıdır demÉ™kdi, qısa, konkret. Parkda oturub öz-özümlÉ™ boĹź-boĹź danışıram. YÉ™qin bu da indiki ovqatımla baÄźlıdır. TiflisdÉ™ bir qızla söhbÉ™timi xatırlayıram. Qız sifÉ™tdÉ™n xoĹźagÉ™lÉ™n olsa da, çox hündürboylu, iri sümüklü, yekÉ™pÉ™riydi. ÖmrümdÉ™ gördüyüm É™n nÉ™hÉ™ng zÉ™rif cins nümayÉ™ndÉ™siydi. O da hardansa gÉ™lib mÉ™ni tapmışdı, heç bilmirÉ™m, nÉ™yÉ™sÉ™ görÉ™ mÉ™nimlÉ™ söhbÉ™tÉ™ can atırdı. TÉ™rslikdÉ™n hÉ™min gün ovqatım çox tÉ™lxiydi, aÄźzımı zorla açıb iki-üç kÉ™lmÉ™ deyirdim, onu da nÉ™zakÉ™t xatirinÉ™. Gedib hardasa oturub içmÉ™k, bir az özümÉ™ gÉ™lmÉ™k istÉ™yirdim. Getdik É™mÉ™llicÉ™ içdik, yenÉ™ dÉ™ düzÉ™lmÉ™dim, sifÉ™tim bir az da sallandı. Tiflisin kÉ™lÉ™-kötür küçÉ™lÉ™riylÉ™ geri qayıdanda mÉ™ndÉ™n niyÉ™ kefimin olmadığını soruĹźdu. MÉ™cbur qalıb izahat vermÉ™li oldum ki, mÉ™n ovqat adamıyam, kefimin necÉ™ olmağı ovqatımdan asılıdır, bir gün elÉ™ olur, bir gün belÉ™, proqnoz vermÉ™k çÉ™tindi, dedim, artistlik elÉ™mirÉ™m, tam sÉ™mimiyÉ™m, mısmırığımı sallayıb gÉ™zdiyimÉ™ görÉ™ mÉ™ni üzrlü hesab elÉ™sin vÉ™ s. Xala-xÉ™trin qalmasın deyÉ™ onda necÉ™ olduÄźunu soruĹźdum. Dedi ki, o, ovqatını özü yaradır, ovqatına özü nÉ™zarÉ™t edir. Bu mÉ™nÉ™ çox ağıllı fikir kimi görsÉ™ndi - ovqatını özün yaratmaq, özün nÉ™zarÉ™t etmÉ™k. GörÉ™sÉ™n, bu niyÉ™ heç vaxt mÉ™nim aÄźlıma gÉ™lmÉ™yib? MÉ™n dÉ™ gÉ™rÉ™k belÉ™ elÉ™yÉ™m. Malakan bağında oturub elÉ™ bu barÉ™dÉ™ düĹźünürdüm: “Bu gün É™rinmÉ™yib sÉ™hÉ™r tez durdum, gÉ™zintiyÉ™ çıxdım, kitab maÄźazasında maraqlı söhbÉ™t elÉ™dim, ona görÉ™ dÉ™ kefim indi yaxşıdır, çoxdandır özümü belÉ™ yaxşı hiss elÉ™mirdim, evdÉ™ otursaydım, bütün bunlar baĹź vermÉ™yÉ™cÉ™kdi. Özümü belÉ™ yaxşı hiss elÉ™mÉ™k istÉ™yirÉ™msÉ™, gÉ™rÉ™k tez-tez belÉ™ ĹźeylÉ™r edim...”
 
Sonra özümlÉ™ dialoqdan É™l çÉ™kib É™trafı müĹźahidÉ™ elÉ™mÉ™yÉ™ baĹźladım. Atraksionlarda oynayan uĹźaqların sÉ™s-küyü alÉ™mi bürüyüb, dünya-alÉ™m veclÉ™rinÉ™ deyil, çÉ™tinlik, problem nÉ™dir bilmirlÉ™r, hÉ™yatdan xÉ™bÉ™rsizdirlÉ™r, qışqırırlar, É™ylÉ™nirlÉ™r. BÉ™lkÉ™ dÉ™ tÉ™kcÉ™ uĹźaqlar xoĹźbÉ™xtdirlÉ™r, qalan hamı özünü gicliyÉ™ qoyub, ola bilÉ™r... Yanımdan qatar-qatar gözÉ™l-gözÉ™l qızlar keçir, cazibÉ™dar, tÉ™ravÉ™tli, qəşəng. UĹźaqları atraksionlarda oynayan valideynlÉ™rin başı bir-biriylÉ™ möhkÉ™m söhbÉ™tÉ™ qarışıb. YÉ™qin ya özlÉ™rini tÉ™riflÉ™yirlÉ™r, ya problemlÉ™rindÉ™n danışırlar, ya da qeybÉ™t edirlÉ™r. ĆŹlindÉ™ dÉ™ftÉ™rçÉ™ tutmuĹź utancaq bir oÄźlan parkda skamyalarda oturanlara yaxınlaĹźmaq üçün tÉ™rÉ™ddüd edir. BaĹźa düĹźmürÉ™m, sorÄźu götürÉ™nlÉ™r, kağız-kuÄźuz, elan vÉ™rÉ™qi paylayanlar niyÉ™ utancaq adamlar olur? Ya da mÉ™n ancaq utancaqlarına fikir verirÉ™m, utancaq olmayanlara yox...
 
Günortadır. NÉ™hayÉ™t ki, canımız qurtardı, dÉ™hşətli istilÉ™r artıq geridÉ™ qalıb, indi günün günorta çağı da parkda oturmaq olur. ĆŹsÉ™n mehin ilıq nÉ™fÉ™si üzümÉ™, boynuma dÉ™ydikcÉ™, lÉ™zzÉ™t alıram. KaĹź Bakıda hÉ™r gün belÉ™ gözÉ™l hava ola. UĹźaq sÉ™slÉ™ri, uzaqdan gÉ™lÉ™n musiqinin xÉ™fif sÉ™daları, şəhÉ™rin uÄźultusu eĹźidilir, mavi sÉ™mada tÉ™kÉ™mseyrÉ™k bulud parçaları baĹź götürüb harasa gedirlÉ™r, iri aÄźacların yarpaqları xışıldayır, kölgÉ™lÉ™r yerlÉ™rdÉ™ rÉ™qs edir. Heyranlıq hissinÉ™ qapılmışam. Ä°lahi, bu gün hÉ™yat necÉ™ dÉ™ gözÉ™ldir. QÉ™fildÉ™n sÉ™hÉ™r “Tvitter”dÉ™ elm sÉ™hifÉ™lÉ™rdÉ™n birinin paylaĹźdığı cümlÉ™ yadıma düĹźür: “SÉ™nin bu yazılanı mÉ™hz indi görmÉ™yin tÉ™sadüfdür, Yer, hÉ™yat da çox güman belÉ™ bir tÉ™sadüfdÉ™n yaranıb”. ÜmumiyyÉ™tlÉ™, elm adamları hÉ™yatın tÉ™sadüfdÉ™n yarandığını tÉ™krarlamağı sevirlÉ™r. QÉ™ribÉ™dir, yenÉ™ öz-özümÉ™ düĹźünürÉ™m, doÄźrudanmı belÉ™dir, doÄźurdanmı bütün bunların hamısı tÉ™sadüfdür? Adi, bÉ™sit, mÉ™nasız, yekÉ™ bir tÉ™sadüf?.
 
Cavid Ramazanlı
 
Kulis.az
Yuxarı