post-title

Liberal

Hansısa ölkədə bir liberal yaşayırdı, özü də onun bir kimsədən də çəkinəcəyi yox idi, görürdün hamı susub dayanan yerdə, bu səsinin yoğun yerinə salıb qışqırır: “Ah, ağalar, ağalar! siz nə edirsiniz! özünüzə yamanlıq eləməkdən usanmadınızmı?!” Ancaq onun bu sözlərindən kimsə inciməzdi, tərsinə, belə deyərdilər: “Qoysana gözümüzü açsın, o bunu bizim yaxşılığımız üçün deyir!”

 
 
 
–Üç gerçÉ™klik vardır,–bunu liberal deyirdi,–gÉ™rÉ™k istÉ™nilÉ™n toplumun özülündÉ™ onlar dayansın: özgürlük, özünÉ™güvÉ™nmÉ™, bir dÉ™ özfÉ™aliyyÉ™t. Özgürlüyü olmayan toplumun, idealı, işıqlı düĹźüncÉ™lÉ™ri dÉ™ olmur, yaradıcı É™mÉ™yÉ™ yol verilmir, ona görÉ™ dÉ™, burada gÉ™lÉ™cÉ™yÉ™ inam bÉ™slÉ™mÉ™dÉ™n yaĹźayırlar. ÖzünÉ™güvÉ™nmÉ™ olmayan toplumda, insanlar arasıkÉ™silmÉ™z bir sıxıntı içindÉ™ yaĹźayırlar, bu da onların öz talelÉ™rinÉ™ başısoyuq yanaĹźmasına gÉ™tirib çıxarır. ÖzfÉ™aliyyÉ™t olmayan toplumda, insanların öz ürÉ™yincÉ™, bacarığınca olan iĹźlÉ™ri görmÉ™yÉ™ É™li çatmır, dolanışıq ağırlaşır, vÉ™tÉ™n anlayışı yavaĹź-yavaĹź insanların gözündÉ™ öz anlamını itirmÉ™yÉ™ baĹźlayır.
 
Liberal belÉ™ düĹźünürdü, düzünÉ™ qalsa, elÉ™ doÄźru da düĹźünürdü. O, yan-yörÉ™sindÉ™ki adamların aÄźulanmış milçÉ™klÉ™r kimi gicÉ™llÉ™ndiklÉ™rini görüb özü-özünÉ™ deyirdi: “Onların bu günÉ™ düĹźmÉ™klÉ™rinin niyÉ™si, talelÉ™rinin öz É™llÉ™rindÉ™ olduÄźunu bilmÉ™diklÉ™rinÉ™ görÉ™dir. Bunlar lap qandallanıb qaranlıq qazamat küncündÉ™ çürüyÉ™n dustaq kimidirlÉ™r, qarşıdan yaxşılıqmı, yamanlıqmı gÉ™lir bunun hayında deyillÉ™r, ona görÉ™ dÉ™, nÉ™ duyÄźularından baĹź aça bilirlÉ™r, nÉ™ dÉ™ yaĹźadıqları duyÄźuların gerçÉ™kmi, yoxsa ilğımmı olduÄźunu ayırd elÉ™yÉ™ bilirlÉ™r”. Bir sözlÉ™, liberalın inancına görÉ™, toplum bu üç sarsılmaz özül üzÉ™rindÉ™ qurularsa, onda topluma gÉ™rÉ™k olan bütün baĹźqa yaxşılıqlar da, bunların ardınca yaranıb ortalığa çıxa bilÉ™rdilÉ™r.
 
Ancaq bu hÉ™lÉ™ hamısı deyil, liberal tÉ™kcÉ™ elÉ™ yaxşı düĹźüncÉ™lÉ™rÉ™ qapılmaqla yetinmÉ™zdi, o, yaxşı iĹźlÉ™r görmÉ™yÉ™ dÉ™ çalışardı. Onun É™n ürÉ™kdÉ™n gÉ™lÉ™n istÉ™yi, düĹźüncÉ™sini aydınladan bu işığı yan-yörÉ™sindÉ™ki qaranlığın üstünÉ™ salıb onu yarmaq, sonra da bu qaranlıqdan işığa çıxardığı insanlara gözlÉ™ridolusu görÉ™ bilÉ™cÉ™klÉ™ri yaxşılıqlar elÉ™mÉ™k idi. O, bütün insanları özünÉ™ qardaĹź sanırdı, onların hamısını da öz sevdiklÉ™ri ideallara çatıb onun dadını çıxarmaÄźa çağırırdı.
 
Baxmayaraq, onun bu deyilÉ™n idealları, sınaqlar dünyasından gerçÉ™k dünyaya gÉ™tirÉ™ bilmÉ™si çox da inandırıcı görünmürdü, ancaq liberal bu iĹźi görmÉ™k üçün özünü elÉ™ oda-közÉ™ vurur, hÉ™m dÉ™ hamıyla elÉ™ istiqanlı, elÉ™ incÉ™ davranırdı, adamlar onu, É™n inanılmaz iĹźlÉ™rÉ™ giriĹźdiyinÉ™ görÉ™ dÉ™ É™lÉ™ salmaqdan çÉ™kinirdilÉ™r. O, sözün doÄźrusunu gülümsÉ™yÉ™rÉ™k demÉ™yi bacarırdı, yerinÉ™ görÉ™ ürÉ™yiaçıq da, umacaqsızlığı göz oxĹźayan birisi dÉ™ ola bilirdi. ĆŹn baĹźlıcası, o heç vaxt kiminsÉ™ boÄźazından yapışıb nÉ™yisÉ™ güclÉ™ onun boynuna qoymazdı, hamının öz gücü çatanı elÉ™mÉ™sini istÉ™yÉ™rdi.
 
Düzdür, “gücü çatanı elÉ™mÉ™k” deyimi onun bÉ™yÉ™ndiyi bir söz deyildi, ancaq liberalın bu durumla barışmasının iki niyÉ™si vardı, birincisi, bu durum hamı üçün É™lveriĹźli idi, o isÉ™ hamılıqla görülÉ™ bilÉ™n işə böyük önÉ™m vermÉ™kdÉ™ydi, ikincisi isÉ™, o bununla öz ideallarını yersiz olaraq gücÉ™ salıb, vaxtından qabaq sıradan çıxarmaq istÉ™mirdi. Bundan da baĹźqa, o özünün ruhlandığı idealların çox abstrakt xarakterli olduÄźunu, onların yaĹźama birbaĹźa tÉ™sir edÉ™cÉ™k gücünün olmadığını da yaxşı bilirdi. NÉ™ demÉ™kdir bu: özgürlük? özünÉ™güvÉ™nmÉ™k? özfÉ™aliyyÉ™t? Bütün bunlar olsa-olsa abstrakt terminlÉ™rdir, toplumun çiçÉ™klÉ™nmÉ™si iĹźinÉ™ yaraya bilmÉ™lÉ™ri üçün, onlara asan duyulan anlamlar verib insanlara çatdırmaq gÉ™rÉ™kdir. Bu terminlÉ™r özlÉ™rinin bütünlüyündÉ™ qalmaqla: toplumu yaxşılığa doÄźru dÉ™yişə, onun inamını, umacaqlarını ucalda bilÉ™rlÉ™r, ancaq onların hamılıqla bÉ™yÉ™nilmÉ™si üçün bu azlıq elÉ™yir. BelÉ™ bir uÄźura çata bilmÉ™k, idealı hamıya bÉ™yÉ™ndirmÉ™k üçün, gÉ™rÉ™k onu xırdalayasan, sonra bu kiçik kÉ™simlÉ™rlÉ™, insanlığı üzüb É™ldÉ™n salan xÉ™stÉ™liklÉ™ri saÄźaldasan. Bax elÉ™ idealın belÉ™ xırdalanmasından da “gücüçatanı elÉ™mÉ™k” anlayışı yaranır, bu isÉ™ özlüyündÉ™ biri-biriylÉ™ çÉ™kişən iki tÉ™rÉ™fdÉ™n birini, özünÉ™ qapılıb qalmaqdan qurtulmaÄźa yönÉ™ldir, o birini isÉ™, öz inadını yumĹźaltmaÄźa sürüklÉ™yir.
 
Bizim bu liberal bütün bunları çox yaxşı anladığından, belÉ™ düĹźüncÉ™lÉ™rlÉ™ yaraqlanaraq, gerçÉ™kliklÉ™ savaĹźa atılmışdı. O, ilk öncÉ™, bilgin insanlara yanaĹźmağı, onlarla anlaĹźmağı kÉ™sdirmiĹźdi.
 
–Bu özgürlükdÉ™ mÉ™ncÉ™, qınanmalı olan heç nÉ™ yoxdur, deyilmi?–liberal onlardan soruĹźdu.
–Qınanmalı yox, bÉ™yÉ™nilmÉ™li sözdür bu,–bilgin kimsÉ™lÉ™r dedilÉ™r,–bizim özgürlük istÉ™mÉ™diyimizi deyÉ™nlÉ™r, bizÉ™ qara yaxırlar; É™slindÉ™ bizim dÉ™rdimizin davası yalnız elÉ™ özgürlükdür... Ancaq sözsüz, bu da gÉ™rÉ™k ölçü-biçili olsun da...
–Hm... “ölçü-biçili”... baĹźa düĹźürÉ™m! ElÉ™ isÉ™, deyin görÉ™k, özünÉ™güvÉ™nmÉ™k konusunda nÉ™ düĹźünürsünüz?
–Onu da çox istÉ™yirik, yolu açıq olsun... Ancaq o da gÉ™rÉ™k ölçü-biçili ola.
–Onda, mÉ™nim dediyim bu ictimai özfÉ™aliyyÉ™t idealına necÉ™ baxırsınız?
–Onun lap çox yeri görünür. Ancaq onun da ölçü-biçilisi yaxşı olur.
 
NÉ™ olar! istÉ™irlÉ™r qoy ölçü-biçili olsun! Liberal elÉ™ özü dÉ™ burada baĹźqa yolun olmadığını yaxşı anlayırdı: “Atın cilovunu É™lindÉ™n burax,–bir anın içindÉ™ elÉ™ bir iĹź törÉ™tsin, sonra illÉ™rlÉ™ düzÉ™ldÉ™ bilmÉ™yÉ™sÉ™n! Ancaq cilovunu É™linÉ™ yığdınmı–quzuya dönür! Minib hara istÉ™sÉ™n sürürsÉ™n, bir az soncuqladımı, üstünÉ™ çımxırıb gözünü qorxudursan: özünü yığışdır yabının birisi, sÉ™ni indi qırmancla yaman günÉ™ qoyaram, a... bax belÉ™!”
 
BelÉ™liklÉ™ dÉ™, liberal “ölçü-biçi” gözlÉ™yÉ™rÉ™k çalışmaÄźa baĹźladı: orasını bir az qısaldır, burasını bir az kÉ™sir; bir yerlÉ™rini isÉ™ büsbütün gizlÉ™dirdi. Bilgin insanlar da onun bu çalışmalarına baxıb sevinirdilÉ™r. Bir arada onun iĹźinÉ™ elÉ™ vurÄźunluqla baxırdılar, adama elÉ™ gÉ™lirdi, onlar da hamılıqla dönüb liberal olublar.
 
–Düz elÉ™yirsÉ™n!–onlar liberala qol-qanad verirdilÉ™r,–buradan düzünÉ™ yox, dolanıb keç, oranı görmÉ™zliyÉ™ vur, buna isÉ™ heç yaxın gÉ™lmÉ™. BelÉ™liklÉ™ dÉ™, hÉ™r Ĺźey yaxşı olacaq. Ä°stÉ™kli arxadaĹź, biz sÉ™nin bu keçini lap ürÉ™klÉ™ öz bostanımıza buraxardıq, ancaq görürsÉ™n dÉ™, bizim bostanın çÉ™pÉ™ri belÉ™ hündürdür, qapısı da qıfıllı!
–GörürÉ™m, hÉ™r Ĺźeyi görürÉ™m,–liberal onlarla razılaĹźdı,–ancaq idealımın qol qanadını qırmaq bilsÉ™niz necÉ™ ağırdır! utanıram! yerÉ™ girmÉ™k istÉ™yirÉ™m!
–NÉ™ olar, bir az utana bilÉ™rsÉ™n: utanmaqla adam kor olmaz! ancaq, görürsÉ™n, sÉ™n bu ölçü-biçi ilÉ™ ürÉ™yindÉ™n keçÉ™nlÉ™rin hamısını elÉ™yÉ™ bilirsÉ™n, bunun nÉ™yi pisdir?!
 
Ancaq bu ölçü-biçili ideal da özünÉ™ yavaĹź-yavaĹź yer elÉ™mÉ™yÉ™ baĹźladıqca, bilgin adamlar onu bÉ™yÉ™nmÉ™dilÉ™r. Bir yandan, bu ideallar geniĹźlik istÉ™yir, çox yer tuturlar, o yandan da, hÉ™lÉ™ gÉ™rÉ™yincÉ™ yetiĹźmÉ™yiblÉ™r, qavranıla bilÉ™cÉ™k durumda deyildirlÉ™r.
–Biz sÉ™nin bu idealına duruĹź gÉ™tirÉ™ bilmÉ™rik!–bilgin adamlar liberala dedilÉ™r,–biz hÉ™lÉ™ onu qavramaq üçün yetiĹźmÉ™miĹźik, onun ağırlığına dözÉ™ bilmÉ™rik!
 
BelÉ™liklÉ™ dÉ™, bilgin adamlar öz bacarıqsızlıqları ilÉ™ yaramazlıqlarını bütün geniĹźliyi, aydınlığı ilÉ™ ortaya qoyandan sonra, liberal onun üçün necÉ™ acı olsa da, gördüyü iĹźdÉ™ nÉ™ isÉ™ elÉ™ baĹźlanğıcdan bir çatışmazlıq olduÄźunu düĹźünmÉ™yÉ™ baĹźladı: ha dart-dartışdır, bu Ĺźalvar sÉ™nin É™ynin üçün deyil, qurtardı getdi.
–Ah bu nÉ™ gündür, mÉ™n düĹźdüm!–deyÉ™ o, taleyinin qarasınca deyinmÉ™yÉ™ baĹźladı.
–Yaman qÉ™ribÉ™ adamsan, a!–bilgin kimsÉ™lÉ™r onu ovundurmaÄźa baĹźladılar,–gör hÉ™lÉ™ nÉ™yi ürÉ™yinÉ™ salırsan! SÉ™n nÉ™ istÉ™yirsÉ™n?–ideallarının gÉ™lÉ™cÉ™yÉ™ çatmasınımı?–bizim dÉ™ É™limizdÉ™n o gÉ™lir, sÉ™nin yoluna daĹź dığırlamayaq. Ancaq Tanrını sevirsÉ™n, tÉ™lÉ™smÉ™! Özün dÉ™ görürsÉ™n, burada “ölçü-biçilik” dÉ™ işə yaramadı, sÉ™n barı “heç olmuya nÉ™sÉ™” ilÉ™ özünü ovutmaÄźa çalış! “Heç olmuya nÉ™sÉ™nin”, az olsa da, yenÉ™ nÉ™sÉ™ bir dÉ™yÉ™ri vardır. YavaĹźcadan, tÉ™lÉ™smÉ™dÉ™n, dua elÉ™yÉ™rÉ™k gedirsÉ™n, bir dÉ™ onda görürsÉ™n gÉ™lib mÉ™bÉ™dÉ™ çatmısan! Bu mÉ™bÉ™dÉ™ dÉ™, tikildiyi gündÉ™n bugünÉ™cÉ™n hÉ™lÉ™ heç kim gÉ™lib çata bilmÉ™miĹźdi: ancaq sÉ™n çalışıb-vuruĹźdun, gÉ™lib çatdın... Bütün bunlara görÉ™ isÉ™, ancaq Tanrıya dua elÉ™mÉ™k qalır.
BaĹźqa çıxış yolu qalmadığından, onlarla razılaĹźmalı oldu. “Ölçü-biçiliyÉ™” É™l çatmırsa, nÉ™ etmÉ™li, barı “heç olmuya nÉ™sÉ™” qopara bilsin, buna da Ĺźükür. Ona görÉ™ dÉ™, liberal göstÉ™rilÉ™n yeni yolu tutub getmÉ™yÉ™ baĹźladı, bir az sonra bu yeni durumuna elÉ™ alışmışdı, az qala özü dÉ™ özünün keçmiĹźindÉ™n baĹź aça bilmirdi: axı o, belÉ™ bir dar çÉ™rçivÉ™nin olduÄźunu bilÉ™-bilÉ™, nÉ™ üçün gedib elÉ™ geniĹź çevrÉ™lÉ™rdÉ™ iĹź görmÉ™k istÉ™miĹźdi? ElÉ™ o andaca bu yeni duruma uyÄźun gÉ™lÉ™n bÉ™nzÉ™tmÉ™lÉ™r dÉ™ tapıldı. BuÄźda dÉ™nÉ™si dÉ™, yerÉ™ basdıran kimi yetiĹźmir, o da bar verÉ™ bilmÉ™k üçün, gör nÉ™ qÉ™dÉ™r qayda-qanuna boyun É™ymÉ™li olur. Onu gÉ™rÉ™k öncÉ™, torpaÄźa sancasan, sonra gÉ™rÉ™k toxumun ĹźiĹźib böyümÉ™sini gözlÉ™yÉ™sÉ™n, sonra o, cücÉ™rib artmaÄźa baĹźlayır, gövdÉ™ baÄźlayır, sünbül açır, dÉ™nÉ™ dolur, habelÉ™ bunun kimi çoxlu iĹźlÉ™r. Gör hÉ™lÉ™ bu adi buÄźda, birÉ™-yüz artım verÉ™ bilmÉ™k üçün necÉ™ möcüzÉ™lÉ™rlÉ™ dolu bir yol keçmÉ™li olur! Görünür, elÉ™ bu ideyalarla da belÉ™ olurmuĹź. TorpaÄźa “heç olmuya nÉ™sÉ™” É™kdinmi–otur, yetiĹźmÉ™yini gözlÉ™.
 
BelÉ™liklÉ™ dÉ™ liberal torpaÄźa “heç olmuya nÉ™sÉ™” É™kdi, oturub gözlÉ™mÉ™yÉ™ baĹźladı. Ancaq ha gözlÉ™disÉ™, bu “heç olmuya nÉ™sÉ™” cücÉ™rmÉ™di. Yoxsa daĹźamı iliĹźdi, peyinmi çürütdü bunu, indi gÉ™l baĹź aç görüm, bu nÉ™ olan iĹźdir!
 
–Bunu necÉ™ baĹźa düĹźmÉ™li?–deyÉ™ bu anlaşılmazlıqdan başını itirmiĹź liberal mızıldanmaÄźa baĹźladı.
–SÉ™n bu toxumların yerini belÉ™ geniĹź elÉ™mÉ™, qoy onlar darışlıqda, sıxıntı içindÉ™ olsunlar.–bilgin kimsÉ™lÉ™r ona belÉ™ dedilÉ™r.–Bizim bu adamlar var ha, hÉ™m çox zÉ™if, hÉ™m dÉ™ olduqca alçaqdırlar. SÉ™n ona yaxşılıq elÉ™mÉ™k istÉ™yirsÉ™n, o isÉ™ sÉ™nÉ™ É™lindÉ™n gÉ™lÉ™n yamanlığı elÉ™mÉ™yÉ™ çalışır. GÉ™rÉ™k necÉ™ bacarıq yiyÉ™si olasan, bu xalqın içindÉ™ yaĹźayıb özünü tÉ™miz saxlaya bilÉ™sÉ™n!
–MÉ™ni bağışlayın! Daha burada tÉ™mizlikdÉ™n danışmaÄźa yer qalmadı! Gör, mÉ™n bu yola necÉ™ ağır bir yüklÉ™ şıxmışdım, gÉ™lib bura çatanacan nÉ™yim var É™limdÉ™n çıxdı. Birinci “ölçü-biçiliklÉ™” baĹźladım, sonra “heç olmuya nÉ™sÉ™yÉ™cÉ™n” endim, indi nÉ™ deyirsiniz, bundan da aĹźağıya düĹźüm?
–ĆŹn aÄźlabatanı elÉ™ bu olar. ElÉ™ ucalıqlarda gÉ™zmÉ™yin yeri deyil. SÉ™n birdÉ™n, “alçağın da É™li çatana” enmÉ™k istÉ™mÉ™zsÉ™n?
–O necÉ™ olur?
–Çox asan bir iĹźdir. SÉ™n bizÉ™ deyirsÉ™n, sizÉ™ ideal gÉ™tirmişəm, biz isÉ™ deyirik: “Yaxşı elÉ™misÉ™n; ancaq istÉ™yirsÉ™n idealın bizÉ™ çatsın, onu bizim üçün É™lçatan elÉ™”.
–Sonra?
–DemÉ™li, sÉ™n bu idealınla çox da öyünüb özünü çÉ™kmirsÉ™n, onu bizim istÉ™diyimiz ölçüyÉ™cÉ™n kiçildirsÉ™n, bizim üçün É™lçatan elÉ™yirsÉ™n. Sonra, ola bilsin, biz onun dÉ™yÉ™rini anlaya da bildik... Ay qardaĹź, biz dÉ™ çox Ĺźey görmüĹźük, sÉ™n bizÉ™ indi işıqlı idealdan danışırsan, biz onun lap projektorlusunu da görmüĹźük! O günlÉ™rdÉ™ general Krokodilov gÉ™lib bizÉ™ deyir: “AÄźalar, mÉ™nim idealım qazamatdır! buyurun götürün!” Biz dÉ™ qanmazlığımıza salıb buna inanırıq, indi hamımız onun qıfılı altında yaĹźayırıq.
 
Liberal bu sözlÉ™rin üstündÉ™ çox düĹźündü. Onsuz da onun baĹźlanğıcda ortaya qoyduÄźu idealların ancaq elÉ™ quru adı qalmışdı, indi dÉ™ bunları götür alçaqlar üçün É™l çatan elÉ™! BelÉ™ getsÉ™, çox keçmÉ™z özün dÉ™ bu alçaqların gününÉ™ düşərsÉ™n! Ä°lahi, neynirsÉ™n elÉ™, ancaq mÉ™nim aÄźlımı başımdan alma!
 
Bilgin adamlar liberalın çox bÉ™rk düĹźüncÉ™yÉ™ daldığını görüb, onu yola gÉ™tirmÉ™yÉ™ baĹźladılar. “Daha iĹź-iĹźdÉ™n keçib, ay liberal, soyub-soyub quyruÄźunda saxlama! Bizi oyatmısansa, indi dÉ™ É™limizdÉ™n tut qaldır... dayanmağın yeri yoxdur!”
 
Liberal yenidÉ™n işə baĹźladı. Ancaq nÉ™ elÉ™yirdisÉ™, çalışırdı, alçaqlar üçün É™lçatan olsun. Aradabir günaha az batsın deyÉ™, yolunu bir az dolayı elÉ™mÉ™k istÉ™yirdi; ancaq bilgin adamlar o andaca başının üstünü alır, qolundan tutub saxlayırdılar: “SÉ™n, ay liberal, oyan-buyana boylanma, qabaÄźa bax!”
 
BelÉ™liklÉ™ dÉ™, günlÉ™r gÉ™lib keçdicÉ™, onun “alçağın da É™li çatan” iĹźlÉ™ri uÄźurla irÉ™li getmÉ™yÉ™ baĹźladı. Düzdür, artıq demÉ™k olar, burada onun ideallarından heç nÉ™ qalmamışdı–qalan ancaq idealların tör-töküntüsü idi, ancaq liberal buna görÉ™ ürÉ™yini sıxmırdı. “Düzdür, mÉ™n öz ideallarımı boÄźazacan bu alçaqlığa batırıb bulaĹźdırmışam! Ancaq heç olmasa özüm başı-gözü saÄź qala bilmişəm! Bu gün mÉ™n palçığa batıb, üst-başımı bulamışam, ancaq sabah günəş çıxıb bu palçığı qurudacaq, kirim-pasım ovulub tökülÉ™cÉ™k, mÉ™n yenÉ™ dÉ™ öncÉ™lÉ™rdÉ™ olduÄźu kimi sayılan-seçilÉ™n birisi olacaÄźam!” BilginlÉ™r dÉ™ onun bu özünü tÉ™mizÉ™ çıxarmağını eĹźidib, liberala ürÉ™k-dirÉ™k verirdilÉ™r: “Darıxma, hÉ™r Ĺźey elÉ™ sÉ™n dediyin kimi dÉ™ olacaq!”
 
GünlÉ™rin bir günü o, yaxın yoldaĹźlarının biri ilÉ™ küçÉ™dÉ™ gÉ™ziĹźirdi, yenÉ™ dÉ™ öyrÉ™ncÉ™si üzrÉ™ öz ideallarından üyüdüb-tökür, özünün biliyi ilÉ™ ĹźeşəlÉ™nirdi. BirdÉ™n elÉ™ bil yanağına su sıçrantısı toxunduÄźunu duydu. Haradandır bu? nÉ™ suyudur belÉ™? Liberal göyÉ™ baxdı: yoxsa yağış yaÄźmaq istÉ™yir? Ancaq göy üzündÉ™ bir dÉ™nÉ™ dÉ™ olsun bulud yox idi, günəş dÉ™ dÉ™li kimi göyün É™n uca qatına dırmaşıb, oradan yerÉ™ od É™lÉ™yib özü üçün É™ylÉ™nirdi. Düzdür, külÉ™k É™sir, ancaq onun pÉ™ncÉ™rÉ™lÉ™rdÉ™n atılan kirli suları götürüb belÉ™ uzaÄźa aparacaq gücü yoxdur. Onda liberal üzünü yoldaşına tutub soruĹźdu:
 
–Bu nÉ™ görkÉ™zmÉ™dir! Yağış yox, pÉ™ncÉ™rÉ™dÉ™n kirli su atan görünmür, ancaq mÉ™nim üzümÉ™ nÉ™sÉ™ su sıçrayır!
–Ora bax, o qabaqdakı evin tinindÉ™ kimsÉ™ gizlÉ™nib,–yoldaşı dillÉ™ndi,–bu onun iĹźidir! O sÉ™nin bu liberallığına tüpürmÉ™k istÉ™yir, ancaq bunu sÉ™nin gözünün önündÉ™ elÉ™mÉ™yÉ™ ürÉ™yi gÉ™lmir. Bax o da, “alçağın É™li çatan” yola É™l atır, tindÉ™n elÉ™ tüpürür, külÉ™k onun tüpürcÉ™yini gÉ™tirib sÉ™nin üzünÉ™ sıçradır.
 
Mixail Yevqrafoviç Saltıkov-Ĺžedrin
 
1885-ci il
 
Rus dilindÉ™n Araz Gündüz çeviribdir
 
 
 
Yuxarı