post-title

Patrik Modianonun Nobel nitqi

Fransız yazıçısı Patrick Modianoya Stokholmda 2014-cü ilin Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı təqdim edilib. Onun Nobel nitqindən seçmələri təqdim edirik:

Ä°NTERNET ĆŹSRÄ° VĆŹ ĆŹDĆŹBÄ°YYAT
 
Modiano deyir ki, 20-ci É™srdÉ™ zamanın axarı indiki qÉ™dÉ™r sürÉ™tli deyildi. Yazıçı özünü müÉ™yyÉ™n bir dövrün adamı kimi hiss edirdi. Balzakı, Dostoyevskini oxuyur vÉ™ bu onda nostalgiya hissi yaradırdı.
 
Özünü konkret dövrün adamı hiss etmÉ™k - yazıçı peşəsini seçmiĹź insan üçün münasib idi. Çünki bu ona öz enerjisini düzgün paylaĹźdırmaq imkanı verirdi.
 
Modiano bu mÉ™nada É™vvÉ™lki nÉ™sillÉ™rin yaradıcılığını kafedral kilsÉ™tÉ™k diqqÉ™tlÉ™ layihÉ™lÉ™ndirilmiĹź memarlıq nümunÉ™lÉ™rinÉ™, indinin yazıçılarının yaradıcılığını isÉ™ vahid struktura malik olmayan, bir-birilÉ™ É™laqÉ™siz, fraqmentar tikililÉ™rÉ™ bÉ™nzÉ™dir:
 
"MÉ™nim üçün maraqlıdır, bilmÉ™k istÉ™rdim ki, Ä°nternet, mobil telefonlar, e-mail-lÉ™r vÉ™ tvitlÉ™r dövründÉ™ doÄźulmuĹź növbÉ™ti nÉ™sillÉ™r bu dünyanı É™dÉ™biyyat vasitÉ™silÉ™ necÉ™ tÉ™svir edÉ™cÉ™klÉ™r. O dünyanı ki, orada hamı daim "bir-birilÉ™ É™laqÉ™dÉ™dir” vÉ™ "sosial şəbÉ™kÉ™lÉ™r” lap bu yaxınlaracan bizim yalnız özümüzÉ™ mÉ™xsus olan mÉ™hrÉ™m vÉ™ gizlin guşəlÉ™rÉ™ müdaxilÉ™ edir. Bu hÉ™min gizlin guşəlÉ™rdir ki, fÉ™rdin iç dünyasını geniĹźlÉ™ndirir vÉ™ romanlar üçün ciddi mövzuya çevrilÉ™ bilir.
 
Buna baxmayaraq mÉ™n É™dÉ™biyyatın gÉ™lÉ™cÉ™yinÉ™ nikbin baxıram vÉ™ É™minÉ™m ki, gÉ™lÉ™cÉ™yin yazıçıları da HomerdÉ™n bÉ™ri hÉ™r bir nÉ™slin etdiyi kimi bu irsi qoruyub özlÉ™rindÉ™n sonrakılara ötürÉ™ bilÉ™cÉ™klÉ™r…”
 
"PROUST KÄ°MÄ° XATIRLAMAÄžIN MÜMKÜNSÜZLÜYÜ”
 
Nobel mükafatı Modianoya "É™n tÉ™sÉ™vvürÉ™gÉ™lmÉ™z insan talelÉ™rinÉ™ işıq tutan vÉ™ işğal gerçÉ™klÉ™rini üzÉ™ çıxaran xatırlama mÉ™harÉ™tinÉ™ görÉ™” verilib.
 
Yazıçı Nobel nitqindÉ™ deyir ki, təəssüf ki, daha keçmiĹźi Marcel Proust kimi xatırlamaq mümkün deyil. Çünki Proust-un tÉ™svir etdiyi cÉ™miyyÉ™t sabit bir cÉ™miyyÉ™tdi. 19-cu É™sr cÉ™miyyÉ™ti idi.
 
Modiano deyir ki, Proust-un yaddaşı keçmiĹźi bütün detalları ilÉ™ bÉ™rpa edirdi. Canlı tablo kimi.* Bu günün yaddaşı isÉ™ daim amneziya vÉ™ unutqanlıqla mübarizÉ™ durumundadır. VÉ™ bu şəraitdÉ™ yazıçı keĹźmiĹźdÉ™n yalnız ayrı-ayrı fraqmentlÉ™r, É™laqÉ™siz detallar, ötÉ™ri vÉ™ demÉ™k olar ki, dÉ™rkolunmaz insan talelÉ™ri götürÉ™ bilÉ™r.
 
Modanonun fikrincÉ™, elÉ™ yazıçının da hÉ™dÉ™fi odur ki, unutqanlığın bu aÄź vÉ™rÉ™qindÉ™ bir neçÉ™ sözün yenidÉ™n qaralıb görünmÉ™sinÉ™ nail olsun. Okeanda gözdÉ™n itmiĹź aysberqlÉ™rin yenidÉ™n görünmÉ™si kimi.
 
_______
 
*Tableau vivant – pantomimanın elÉ™ bir növüdür ki, aktyorlar məşhur rÉ™sm É™sÉ™rlÉ™rini bir kompozisiya olaraq canlandırırlar. 
 
 
 
Yazıçı deyir ki, onun davamlı olaraq yaddaĹź mövzusunda yazması tÉ™sadüfi deyil. O 1945-ci ildÉ™, yÉ™ni 2-ci Dünya MüharibÉ™sindÉ™ bütöv şəhÉ™rlÉ™rin viran qoyulduÄźu, onların É™halisinin yer üzündÉ™n silindiyi bir dövrdÉ™ dünyaya gÉ™lib. Buna görÉ™ dÉ™ itÉ™nlÉ™ri, namÉ™lum qalanları xatırlamaq, yaddaĹźda bÉ™rpa etmÉ™k ehtiyacı duyub.
 
HÄ°TCHCOCK VĆŹ MODÄ°ANO
 
Modiano deyir ki, sevdiyi yazıçıların bioqrafiyasını oxumaq istÉ™yÉ™ndÉ™ bunu xeyli götür-qoy edir. Çünki bioqraflar elÉ™ xırda vÉ™ az vacib olan detallara varırlar ki, bütün bunlar yazıçının É™sl kimliyini kölgÉ™dÉ™ qoyur. Lap, radio dalÄźalarını eĹźidilmÉ™z edÉ™n maneÉ™lÉ™r kimi. 
 
Amma Modianonun fikrincə, eyni zamanda bioqrafiyanı oxuyanda bəzən, uşaq vaxtı sənət adamının başına gələn elə hadisədən agah olursan ki, bu onun yaradıcılığına işıq salır.
 
MÉ™sÉ™lÉ™n, məşhur Amerika rejissoru Alfred Hitchcock-un 5 yaşı olanda atası ona mÉ™ktub verib polis É™mÉ™kdaşı olan dostuna çatdırmağı tapşırır. MÉ™ktubu alan polis uĹźağı, adÉ™tÉ™n cinayÉ™tdÉ™ ĹźübhÉ™li bilinÉ™nlÉ™rin saxlandığı kameraya salıb aÄźzını qıfıllayır. UĹźaq bir saat hÉ™min kamerada qalır vÉ™ polis onu oradan çıxaranda "indi bildin pis iĹź tutanda adamı nÉ™ gözlÉ™yir?” deyir. Modiano düĹźünür ki, bu hadisÉ™nin qorxu, dÉ™hşət, hÉ™yÉ™can dolu filmlÉ™rin ustası olan Hitchcock-un yaradıcılığına tÉ™siri olmamış deyil. 
 
Modiano deyir ki, uĹźaq vaxtı yaĹźadıqlarının onun öz yaradıcılığına da tÉ™siri olub. Çünki uĹźaq vaxtı çox olub ki, günlÉ™ri valideynlÉ™rinin dostlarının evindÉ™, yaxından tanımadığı insanların evindÉ™ keçib. MüxtÉ™lif mÉ™kanlarda. Bir müddÉ™t sonra hÉ™min adamlar, yerlÉ™r onun yadından çıxıb vÉ™ onlar haqda mÉ™lumat toplamaq ehtiyacı hiss edib. Yazmaq istÉ™yi dÉ™ onda bu cür yaranıb. GerçÉ™kdÉ™ izinÉ™ düşə, sirrini aça bilmÉ™diklÉ™rinin, itÉ™nlÉ™rin axtarışına tÉ™xÉ™yyülündÉ™ çıxmaq, namÉ™lum qalanları bir-birinÉ™ calamaq…
 
"Doqquz, ya da on yaşım olanda azmaqdan qorxsam da, tÉ™kbaşına şəhÉ™ri gÉ™zmÉ™yÉ™ baĹźladım. GetdikcÉ™ daha uzaqlara - şəhÉ™rin kÉ™narlarına gedib çıxırdım”. Modiano deyir ki, daha sonra Sena çayının digÉ™r sahilinÉ™ dÉ™ keçib. Metrodan da istifadÉ™ etmÉ™yÉ™ baĹźlayıb. Öz qorxularına qalib gÉ™lib. HÉ™tta gecÉ™lÉ™r dÉ™ gÉ™zintiyÉ™ çıxmaÄźa baĹźlayıb.
 
Öz şəhÉ™rini getdikcÉ™ daha çox tanıyıb. Onda 19-cu É™srdÉ™n bÉ™ri Paris, London, Sankt-Peterburq, Stokholm kimi şəhÉ™rlÉ™ri öz É™sÉ™rlÉ™rinin É™sas mövzusuna çevirmiĹź yazıçılara heyranlıq yaranır.
 
DoÄźma şəhÉ™rinÉ™ uĹźaqlıqdan bu cür baÄźlandığını deyÉ™n Modiano hÉ™r küçÉ™nin onda sevinc, mÉ™yusluq, yaxud baĹźqa hiss yaratdığını bildirir. ŞəhÉ™r belÉ™cÉ™, uĹźaqlıqdan yazıçının hÉ™yatının bir hissÉ™sinÉ™ çevrilib. GÉ™nc yaĹźlarında yazıçılığa baĹźlayanda isÉ™ Modianoya Parisin keçmiĹź telefon-mÉ™lumat kitabları kömÉ™k edib. "DüĹźünürÉ™m ki, ilk kitabımı yazmaq istÉ™yi mÉ™ndÉ™ Parisin köhnÉ™ telefon-mÉ™lumat kitablarını vÉ™rÉ™qlÉ™yÉ™rkÉ™n yaranıb. QÉ™lÉ™mlÉ™ bÉ™zi namÉ™lum şəxslÉ™rin adları, ünvanları vÉ™ telefon nömrÉ™lÉ™rinin altından xÉ™tt çÉ™kirdim vÉ™ düĹźünürdüm ki, yüz minlÉ™rlÉ™ insan adı arasında bu adamlar necÉ™ bir hÉ™yat yaĹźayıblar”. 
 
"BÄ°LMĆŹK Ä°STĆŹYÄ°RDÄ°M KÄ°, NÄ°YĆŹ MĆŹHZ MĆŹNÄ° SEÇÄ°BLĆŹR”
 
Modiano Nobel nitqindÉ™ deyir ki, mükafata layiq görülmÉ™si xÉ™bÉ™rini eĹźidÉ™n gün bu ona qeyri-real gÉ™lib. BilmÉ™k istÉ™yib ki, niyÉ™ mÉ™hz onu seçiblÉ™r. HÉ™min gün anlayıb ki, yazıçı öz É™sÉ™rinÉ™ qiymÉ™t vermÉ™k mÉ™sÉ™lÉ™sindÉ™ nÉ™ dÉ™rÉ™cÉ™dÉ™ kordur. Bu mÉ™sÉ™lÉ™dÉ™ oxucularından nÉ™ qÉ™dÉ™r az mÉ™lumatlıdır:
 
"Yazıçı heç vaxt öz oxucusu ola bilmÉ™z. O bunu yalnız É™lyazmasını oxuyub sÉ™hvlÉ™ri düzÉ™ldÉ™ndÉ™, tÉ™krarları, artıq abzasları çıxaranda edir. Onun öz kitabı haqda mÉ™lumatı adÉ™tÉ™n, yarımçıq vÉ™ dolaşıq olur”.
 
Modiano deyir ki, bu mÉ™nada yazıçı tavanda böyük freskanın hansısa detalı üzÉ™rindÉ™ iĹźlÉ™yÉ™n vÉ™ çÉ™kdiyi rÉ™smi tam olaraq görÉ™ bilmÉ™yÉ™n rÉ™ssama bÉ™nzÉ™yir.
 
Oxu Zalı
Yuxarı