Xalq hərəkatı və xalq hərəkatının liderləri
AXC-nin 25 illiyi ilə bağlı keçirilən yub…
Aleksey Navalnı: "Dövlət vətəndaşlarının rahat və layiqli yaşamasını təmin etmək, onların fərdi və kollektiv maraqlarının müdafiəsi üçün lazımdır. Milli dövlət Rusiyanın inkişafının Avropaya doğru yoludur. O bizim əziz, rahat, eyni zamanda möhkəm və etibarlı Avropa evimizdir".
Boris Akunin. 3 yanvar, 2012
Aleksey Navalnı son dövrün ən parlaq siyasi fiqurudur. Daha dəqiq desəm: o, bugünkü Rusiyanın yeganə aktual siyasətçisidir. Bu şəxsə münasibət müxtəlifdir, kimi ona vurğundur, kimi nifrət edir, kimi tənqid edir, kimi isə hələ ondan baş aça bilməyib.
Mənim Aleksey Navalnıya münasibətimin inkişaf yolu kifayət qədər tipikdir. Əvvəlcə olduqca gözəl tarixçəsi olduğu üçün çox xoşuma gəlirdi: gənc hüquqşünas təkbaşına, yalnız qanuni yollarla hərəkət edərək, nəhəng korrupsiyalaşmış sistemə meydan oxuyur və onu quyruğunu qısmağa, yerinə oturmağa məcbur edir.
Navalnının “Rus marşı”nda iştirakı isə mənim üçün böyük məyusluq, həyəcan siqnalı oldu. Ah, bu adam millətçidirmi? Bəlkə prinsipsiz populistdir? Bəlkə onun başının içindəki elə xəşildir? Onda getdikcə artan məhşurluğu ilə təhlükəli birisinə çevrilə bilər.
Mən Bulqakovun Şariki kimi, “bu bayquşu araşdırmaq lazımdır” – deyərcəsinə, hey bu gənc siyasətçini diqqətlə nəzərdən keçirirdim.
Biz mitinqə hazırlıq zamanı tanış olduq və əvvəlki ünsiyyət təcrübəmə əsaslanaraq, ona yazışma şəklində ictimai söhbət aparmağı təklif etdim: üç il əvvəl təqribən elə bu yolla Mixail Xodorkovskini “aydınlaşdırmağa” cəhd etmişdim.
Budur, danışırıq. Oxuyun, özünüz nəticə çıxarın.
Söhbət üç hissədən ibarət olacaq: nə olub, nə olacaq və axırda ürəyimiz nə ilə sakitləşəcək.
Qriqori Çxartaşvili (Boris Akunin): Aleksey Anatolyeviç, bu gün mənim əhatəmdə olanlar və - daha genişi çevrələrdə – belə düşüncəli xeyli sayda insan Sizə qarışıq hisslərlə yanaşır. Sizin baxışlarınızdan heç cür baş çıxara və Navalnıya necə yanaşacağıma qərar verə bilmirəm: “şiddətlə–bəyənməli–və–müdafiə etməli”, yoxsa “necə–ki–gec–deyil–dayandırmalı”? Emosiyasız desək: Siz demokratik ideologiya tərəfdarları üçün kimsiniz – ümumi əleyhdar (fırıldaqçı avtoritarizm) üzərində qələbəyə qədər müvəqqəti müttəfiq, yoxsa kimsə daha perspektivli birisi?
Bu inamsızlığın əsas səbəbi demokratik ziyalılarda garagüruhla möhkəm assosiasiya doğuran rus millətçiliyi ideyasına bağlılığınızdır. Bu məsələdə mövqeyinizi aydınlaşdırmağa dəfələrlə cəhd etdiyinizi bilirəm. Kifayət deyil. Gəlin bir daha sınaqdan keçirək.
Gəlin bir “uşaq” sualıyla başlayaq. Doğru anladımsa, Siz “milli rus dövləti” ideyasının tərəfdarısınız? Yüzlərlə müxtəlif xalqın yaşadığı, böyük şəhərlərində isə “metis” əhalinin az qala üstünlük təşkil etdiyi bir federasiyada bu nə deməkdir? Sizin Rusiyada bütün etnik qeyri-ruslar və yarımruslar özlərini ikinci növ adamlar kimi hiss etməlidirlər?
Aleksey Navalnı: Qriqori Şalvoviç, düzünü deyim, nə Sizdən, nə də dairənizdəki demokratik ziyalılardan belə suallar gözləməzdim. Demokratik ziyalılar, ideyalarına görə, qəzet oxumalıdır və mənim fəaliyyətimlə, heç olmasa, bir azca maraqlanırsa, siyasi baxışlarım barədə ibtidai təsəvvürə malik olmalıdır. “YABLOKO” partiyası, “Demokratik alternativ” hərəkatı, hal-hazırki fəaliyyətimdən xəbərdar olmalıdır.
Sizin sual isə heç də uşaq sualı deyil, incidici sualdır. Çalışırsan, işləyirsən, sonra “demokratik ziyalılar” mənim kimisə ikinci növ insan sayıb – saymadığımla maraqlanır. İkinci növ insan olmur, kimsə olur deyirsə, o, yenidən tərbiyəyə, müalicəyə ehtiyacı olan, yaxud cəmiyyətdən təcrid edilməli təhlükəli lunatikdir. Heç bir halda vətəndaş hüquqlarının etnik prinsiplə məhdudlaşdırılmasından söhbət belə gedə bilməz.
Yeri gəlmişkən, mən “yarımrusam” – yarıbayarı ukraynalıyam və özümü ikinci növ insan kimi hiss etməyi heç ağlımdan da keçirmirəm.
Q. Ç.: Onda “rus milli dövləti” nədir? Yoxsa iştirak etdiyiniz “Rus marşı”nın bu şüarı ilə həmrəy deyilsiniz?
A. N.: Heç vaxt belə şüarla çıxış etməmişəm, amma elə həmin Xodorkovskinin təqdimatı ilə bu şüarı müdafiə edərəm: bu, Rusiyadan 19-cu əsr formatlı imperiya qurmaq cəhdlərinə alternativdir. Müasir dünyada belə ideya yaşamağa qabil deyil.
Milli dövlətdə hakimiyyətin mənbəyi – millət, ölkə vətəndaşlarıdır, yoxsa indiki kimi dünyanın yarısını qəsb etmək və qlobal dominantlıq şüarıyla Hind okeanına doğru addımlayan, qarşısına çıxan xalqları qarət edən elita deyil.
Dövlət vətəndaşlarının rahat və layiqli yaşamasını təmin etmək, onların fərdi və kollektiv maraqlarının müdafiəsi üçün lazımdır. Milli dövlət Rusiyanın inkişafının Avropaya doğru yoludur. O bizim əziz, rahat, eyni zamanda möhkəm və etibarlı Avropa evimizdir.
Bax, yeri gəlmişkən mənim altına imza atdığım əsas “millətçi” mətn, XALQ hərəkatının manifestidir. Mən indi də ordakı hər bir sözün altından imzamı qoyaram.
Q. Ç.: Ancaq mən o sənəddəki hər sözün altından imza atmağa hazır deyiləm. Məsələn, hər bir vətəndaşın tapançaya sahib olma hüququ indiki reallıqda mənə hədsiz romantik görünür. Manifestin vəziyyəti ilə bağlı başqa narazılıqlarım da var, amma yaxşı ki, bütün bu fikir ayrılıqları normal iş diskussiyası çərçivələrindən çıxmır. Mən əsas olanı – sözsüz razı olduğum tezisi aydınlaşdırdım: “Ölkənin birliyi, onun gücü və çiçəklənməsi, yalnız bütün vətəndaşların etnik mənsubiyyətindən, sosial vəziyyətindən və yaşam arealından asılı olmayaraq, qanun qarşısındakı bərabərliyi təmin edildiyi halda, mümkün olacaq”.
Yaxşı, növbəti “ağrılı” məsələyə keçirəm: Sizin SSRİ – nin parçalanmasına münasibətiniz? Yəni, söhbət məlum “imperiya sindromu”ndan gedir.
Uşaqlıqda mənə özümün cavab verməyə hazır olmadığım sualları həmsöhbətimə verməmək tənbeh edildiyi üçün, öz mövqeyimin şərhindən başlayıram.
Nəhəng Nüvə dövləti və “qurunun altıda birini tutan” Sovet İttifaqına heyfslənmirəm, heç o hərbi – bürokratik imperiyanın nisgilini də çəkmirəm. Lakin, mən mədəni–iqtisadi mənada tamamilə imperialistəm. Çox istərdim ki, mədəniyyətimizin cazibəsinə, iqtisadiyyatımızın gücünə və həyatımızın qibtə doğuran şəraitinə baxan qonşularımız könüllü olaraq bizimlə dostluq və ittifaqa can atsın. Mən Rusiyanın mədəni və iqtisadi təsirinin dairəsinin bərpasının (əgər alınarsa, əvvəlki hüdudlarından da xeyli genişlənməsinin) tərəfdarıyam. Amma bunun dəyənək və silah, yaxud qazı kəsmək hədəsi altında deyil, sevgi (yəni mədəni yollarla) və haqq – hesab (iqtisadi güclə) baş verməsini arzulayıram.
Bəs Siz nə deyərsiz? SSRİ – yə acıyırsınızmı? Belojevski meşəsindəki caniləri suçlayırsınızmı?
A. N.: Hər kəs ölkəsinin böyük, varlı, güclü olmasını istəyir. Bu normaldır və mən də bunu istəyirəm.
SSRİ-yə gəlincə, mən 1976-cı il doğumluyam və sovet həyatıyla bağlı xoş xatirlərim olsa da, nədənsə o həmişə dayandığım süd növbələrini yadıma salır. Özü də mən, ölkənin qalan yerlərinə nisbətən yaxşı təchiz olunan hərbi şəhərcikdə yaşamışam.
SSRİ-nin əsl simasını bizim təsəvvürümüzdəki SSRİ ilə, uşaqlıq /yeniyetməlik/ gəncliyin xoşbəxt anlarından, eləcə də Leonid Parfyonovun, Alla Puqaçovanın mahnıları ilə qarışdırılmış. “Yaxın dövr. Bizim çağ” verilişindən ibarət bir şey hesab etməməliyik.
SSRİ-nin böyüklüyü onun kasıblıqda yaşayan vətəndaşlarının fədakarlığı və qəhrəmanlığından doğurdu. Biz kosmik raketlər qurmuş və bir–birimizi növbəyə durmadan qırx cür kolbasanı almaq mümkün olan mağazalar barədə əfsanələr ötürmüşük.
Biz indi-indi həm raket, həm kolbasa istehsal edən əsl ölkələri görürük. SSRİ-ni Belovejski meşəsindəki (1991-ci il dekabrın 8-də Belarusiyada yerləşən bu meşədəki iqamətgahda Rusiya Federasiyası rəhbəri ilə Ukrayna və Belarus rəhbərləri arasında Müstəqil Dövlətlər Birliyinin yaradılması barədə razılıq imzalanmış və faktiki olaraq SSRİ-nın mövcudluğuna son qoyulmuşdur – N.H.) cinayətkarlar deyil, Sov. İKP, Dövlət Plan Komitəsi və fırıldaqçı sovet nomenklaturası dağıtmışdır. Həmin kələkbaz nomenklaturanın nümayəndələri o zaman artıq de-fakto mövcud olmayan imperiyanın sonu barədə hüquqi razılaşmanı imzaladılar.
Bu, tarixi faktdır. Digər fakt odur ki, Rusiya imperiyası və SSRİ-nin nüvəsi və əsası bizim ölkə – Rusiya idi.
O mövcuddur, regionda iqtisadi və hərbi baxımdan dominantlığa sahib bir ölkə olaraq qalır. Bizim vəzifəmiz onu qorumaq və artırmaqdır.
Regionda dominantlığı müstəsna hərbi aspekt kimi başa düşmək lazım deyil, müasir dünyada dominantlıq əsasən iqtisadi inkişaf məsələsidir. Güclü iqtisadiyyat yoxdursa, müasir ordu da yoxdur.
Biz SSRİ-dəki keçmiş qonşularımızın yönlərini Çinə tərəf çevirdiklərini görürük, bu, iqtisadi səbəblərdən baş verir.
Biz xüsusi olaraq hansısa müdaxilələr planlaşdırıb qonşularımızın diqqətini üzərimizə çəkməməliyik – əsas vəzifəmiz güclü və varlı olmaqdır, onda qonşular da bizim təsir dairəmizdə olacaq, üstümüzdən keçib gedə bilməyəcəklər.
Mədəni təsirə gəlincə isə, əlbəttə, o da iqtisadiyyatla bağlıdır, amma bu daha incə və irrasional məsələdir. Söhbət yalnız sadə şeyləri effektiv irəlilətməyə xidmət edəcək bir dövlət strategiyasından gedirsə, bizi düşündürən əsas amil rus dili olmalıdır. Qonşu ölkələrdə rusca sərbəst danışan adamlar var olduqca, biz də mədəni təsir imkanlarına malikik. Təəssüf, situasiya dəyişir, Orta Asiya və Zaqafqaziya ölkələrində artıq alman dilini rus dilindən fərqləndirməyən milyonlarla gənc vətəndaş yaşayır.
Bu “sabah gec olacaq” dediyimiz hallardan biridir, belə ki, dil daşıyıcıları təbii yolla silinib gedəcək. Gərək müvafiq proqramlara pul ayıraq. Bu faydalı yatırım olacaq və qat-qat artıq xeyirlə özümüzə qayıdacaq.
Q. Ç.: Hər şeyə baxmayaraq, aktuallığını itirməyən və səbəbi də gün kimi aydın olan, daha bir “əbədi” sual var. (Həqiqətdə söhbət ictimai-dövlət quruluşunun prioritetindən gedir: insan dövlət üçündür, yoxsa dövlət insan üçün?).
Mən dönməz dövlətçilik tərəfdarı və amansız praqmatik İosif Stalinin şəxsiyyətinə münasibəti nəzərdə tuturam. Mənim üçün o, Rusiya siyasi tarixi dərsliyində ən dəhşətli fəsildir. Bəs, Sizdən ötrü o nədir?
A. N. : Hitler və Stalin rus xalqının iki əsas cəlladıdır. Stalin həmvətənlərimi edam etmiş, acından öldürmüş, onlara əzab vermişdir. Şəxsən mənim üçün burda hər şey aydındır.
Amma mən bunun “əbədi” sual olmasının əleyhinəyəm və bütün bu “destalinizasiya” səylərində heç bir məna görmürəm. Bunun dövlət siyasəti formasında nə anlama gəldiyini anlamıram. “Destalinizasiya” istəyirsənsə, məktəbli uşağa “QULAQ arxipelaqı”nı ver oxusun, əgər “Arxipelaq”ı oxumağa üşənirsə, onda qoy Vikipediyadakı “Stalin repressiyaları” məqaləsini oxusun, orada hər şey qısa, aydın, obyektiv və istinadlarla verilib.
Zamanın tələbinə ayaq uydurmaq lazımdır, daha sonsuz siyasi illüziyalarla yaşamaq gərək deyil.
“Stalin məsələsi” tarix elminin sualıdır, indiki siyasətin yox.
Q. Ç.: Razı deyiləm. “Səltənətin Əzəmətli Çağlarında” qalmış “effektiv menecer” kabusunu çox dərinlərə basdırıb, üstünə də ağcaqovaq payası sancmaq lazımdır, yoxsa təkrar-təkrar qəbirdən xortlayıb çıxacaq. Amma bu, ayrıca, böyük müzakirə mövzusudur. İndi isə Sizə yenə də tarix və siyasi aktuallığın kəsişdiyi daha bir sual vermək istəyirəm.
Bilirəm ki, dindar adamsınız, doğrudur bunu nə qabardırsınız, nə də siyasi kapitala çevirməyə çalışırsınız. Məsələ hər kəsin şəxsi işi olan inamda yox, kilsədədir. Müasir Rusiya cəmiyyətində provoslav kilsəsinin rolu Sizə necə görünür? Patriarxiyanın hakimiyyətlə indiki qoşalaşmasından razısınızmı? Sizcə Rusiyada kilsə və dövlətin qarşılıqlı münasibətləri ümumiyyətlə necə olmalıdır?
A. N.:Heç kəsi eşələmək lazım deyil, kabusu isə eşələmək dəqiq mümkün olmayacaq, elə buna görə də onun adı kabusdur. Stalin mifi dəmir əllə yaradılmış dəmir nizam-intizam mifidir. Onun dağılmasından ötrü kimsə başqası hər hansı dəmir əlsiz, yəni sadəcə qanunlarla nizam yaratmalıdır.
Bu tamamilə mümkündür və bir çox ölkələrdə uğurla həyata keçirilir, dövlət başçısı bağ evi kooperativində qonşularına milyardlar qazandırmaq üçün deyil (söhbət hələ 1996-cı ildə hakimiyyətə gəlməmişdən əvvəl “Ozera” bağ kooperativində onunla qonşuluqdakı adamların sonradan hakimiyyətdə yüksək postlara gətirilməsindən gedir – N.H. ), mənəvi və etik istiqamətləri müəyyən etmək və xidməti təlimatlar yerinə yetirmək üçündür.
Kilsə və dinə gəlincə: əfvinizə sığınaraq deməliyəm ki, mən tipik postsovet dindarıyam – pəhriz saxlayıram, kilsədə xaç çəkirəm, amma kilsəyə yolum ayda-ildə bir düşür. Mən “tərəvəz salatı verin, indi pəhriz vaxtıdır” deyəndə dostlarım mənə gülərək, ələ salırlar və hansı pəhrizin nəyə həsr olunduğunun izahını tələb edərkən məni olduqca tez dalana dirəyirlər. Onlar mənə “ruhani bilgilərdən xəbərsiz, saxta provoslav” – deyərək cırnadırlar. Doğurdan da ruhani bilgilərdən lazımınca xəbərdar deyiləm.
Dindarlığımı siyasi kapitala çevirə biləcəyimi heç düşünməmişəm, fikrimcə bu sadəcə gülməli görünər. Onu nə qabardıram nə də gizlədirəm, necə var eləcə də saxlamışam.
Mən inanclıyam, xristian və provoslav olmaq xoşuma gəlir, özümü nə isə böyük və ümumi bir şeyin parçası hesab etmək xoşuma gəlir. Xüsusi etikanın və özünə sərhəd qoymanın mümkünlüyü xoşuma gəlir. Bununla belə 25 yaşıma qədər ateistlərin çoxluq təşkil etdiyi çevrələrdə yaşadığımı və övladım dünyaya gələnə qədər özümün də alovlu ateist olduğumu, istənilən keşişin saqqalını dartmağa hazır olduğumu heç gizlətmirəm də.
Dindar olmaq normaldır, bəzi adamların dindarlığı ələ salması da normaldır. “Simpsonlar” yaxud “Cənub parkı”ndakı dinlə bağlı zarafatlar olduqca gözəldir və məni zərrəcə də incitmir.
Biz Rus Provoslav Kilsəsi haqqında danışarkən, bir neçə aksiomu qeyd etməliyik:
Biz dünyəvi dövlətdə yaşayırıq. Din dövlətdən ayrıdır.
Heç kim dini prinsiplərə görə ayrıseçkiliklə üz-üzə qala bilməz.
Provoslavlıq Rusiyanın əsas dinidir və mütləq bərabərlik mövqeyində dayanaraq özümüzü aldatmamalıyıq. Rus Provoslav Kilsəsinin xüsusi rolu başa düşüləndir və məntiqə uyğundur.
Əhalinin 80% -dən çoxu özünü provoslav hesab edir (fərqi yoxdur kilsəyə gedirlər ya yox). Milad günü dövlət bayramıdır. Aydındır ki, Rusiyada buddistlərə provoslavlarla eyni diqqəti ayırmaq cəhdləri iflasa məhkumdur.
Patriyarxiyayla hakimiyyətin “qoşalaşması” ağrılı mövzulardandır. Rus Provoslav Kilsəsinə görə hər cür hakimiyyət tanrıdan gəlir, buna görə də onlar istənilən hökuməti dəstəkləyəcəklər. Buna bir qədər fəlsəfi yanaşmaq lazımdır.
Bu günlərdə “Vedemosti” qəzetində maraqlı bir məqalə oxudum, orada diktatorun sülh yolu ilə hakimiyyətdən gedişi təsvir edilmişdi. Maraqlıdır ki, az qala hər yerdə diktatorla etirazçılar arasında vasitəçiliyi Kilsə öz üzərinə götürür. Bəs bu gün, bizdə bu mümkündürmü? Çətin ki.
Amma mən Rus Provoslav Kilsəsinin cəmiyyətdə elə bir mövqe tutmasını istəyirəm ki, ixtilafa girən tərəflər onun vasitəçiliyinə üz tutsun.
Çevirdi: Namiq Hüseynli
Kultura.az
