post-title

REAL yol gedirmi?

REAL-ı müzakirə etməzdən əvvəl son 25 ildə Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətində hakim kəsilmiş neoliberal ideologiya haqqında bir neçə kəlmə demək lazımdır. Çünki REAL-ın bugünkü mövqeyi son 25 ildə Azərbaycan vətəndaş cəmiyyətinin tarixilə birbaşa əlaqəlidir.

 
 
ABĹž-ın vÉ™ QÉ™rbi Avropa ölkÉ™lÉ™rinin arxasında durduÄźu 1990-cı illÉ™rin qlobal neoliberalizm dalÄźası AzÉ™rbaycanda da liberal demokratiya tÉ™bliÄźatı çÉ™tiri altında xeyli QHT formalaĹźdırmışdı. Qlobal neoliberalizm dalÄźasının yerli tÉ™zahürlÉ™ri olan bir çox AzÉ™rbaycan QHT-lÉ™ri eyni zamanda hÉ™qiqÉ™tÉ™n dÉ™ demokratikləşmÉ™ prosesinÉ™ müÉ™yyÉ™n fayda verirdi. KeçÉ™n il bu tÉ™bÉ™qÉ™ dÉ™ sıradan çıxarıldı. ABĹž vÉ™ onun neoliberalizmi onları müdafiÉ™ edÉ™ bilmÉ™di. Ya da müdafiÉ™ etmÉ™k istÉ™mÉ™di. Çünki É™slindÉ™ neoliberalizmlÉ™ demokratik proses kifayÉ™t qÉ™dÉ™r ziddiyyÉ™tli fenomenlÉ™rdir. Demokratiya neoliberal qloballaĹźmaya mane olmadıqca, neoliberallar üçün problem deyil; o zaman ki mane olmaÄźa baĹźlayır, neoliberallar mÉ™nfəəti hÉ™r zaman daha üstün tuturlar.
 
1980-lÉ™rdÉ™n baĹźlayaraq neoliberalizm ideologiyası ona xidmÉ™t edirdi ki, inkiĹźaf etmiĹź ölkÉ™lÉ™r öz iqtisadi subyektlÉ™ri üçün yeni coÄźrafiyaların qapısını aça bilsin – yÉ™ni inkiĹźaf etmÉ™kdÉ™ olan ölkÉ™lÉ™rin tÉ™bii resurslarını vÉ™ ya É™mÉ™k bazarını istismar etmÉ™k üçün şərait yaratsın. Qoy bu resurslarla zÉ™ngin ölkÉ™lÉ™r “azad ticarÉ™t”-É™ heç bir maneÉ™ törÉ™tmÉ™sinlÉ™r, onların dövlÉ™tlÉ™ri “bazarın azad inkiĹźafına” mane olmasın, beynÉ™lxalq korporasiyalar isÉ™ vÉ™ziyyÉ™tdÉ™n istifadÉ™ edÉ™rÉ™k bacardıqları qÉ™dÉ™r mÉ™nfəət sömürüb öz ölkÉ™lÉ™rinÉ™ daşısınlar. Bugün bu ssenari o qÉ™dÉ™r aĹźkardır ki, “sol”-a heç bir aidiyyatı olmayan inkiĹźaf etmÉ™kdÉ™ olan yeni sÉ™naye ölkÉ™lÉ™ri dÉ™ bunun qarşısını almaq üçün kifayÉ™t qÉ™dÉ™r sÉ™y göstÉ™rir. Bu ölkÉ™lÉ™rdÉ™ dövlÉ™t birbaĹźa vÉ™ bütün sÉ™viyyÉ™lÉ™rdÉ™ iqtisadi inkiĹźafa intensiv şəkildÉ™ qarışır; aktiv makroiqtisadi planlaĹźdırma hÉ™yata keçirir, iqtisadi sektorları daima nÉ™zarÉ™tdÉ™ saxlayır, müÉ™yyÉ™n sahÉ™lÉ™rÉ™ struktural yardım göstÉ™rilir, yerli bazarı xarici kapital axını qarşısında saÄźlamlaĹźdırmaÄźa çalışır. Bu ölkÉ™lÉ™rÉ™ misal kimi Sinqapur, Tayland, Tayvan, Vyetnamı, 70-ci illÉ™rin CÉ™nubi Koreyasını, demÉ™k olar ki, bütün Latın Amerikası ölkÉ™lÉ™rini sadalamaq olar. Bu ölkÉ™lÉ™r öz iqtisadiyyatlarını yüksÉ™k sÉ™nayeləşmiĹź ölkÉ™lÉ™rin periferik xammal tÉ™minatçısına çevirmÉ™kdÉ™n qorumaÄźa çalışırlar. 
 
ÜmumiyyÉ™tlÉ™, tarixÉ™n heç bir inkiĹźaf etmiĹź dövlÉ™t öz É™sas iqtisadi inkiĹźaf dövrünü beynÉ™lxalq azad ticarÉ™t vÉ™ minimum dövlÉ™t prinsipi É™sasında inkiĹźaf etdirmÉ™yib. MÉ™sÉ™lÉ™n, Britaniya hazırkı iqtisadi qüdrÉ™tinin böyük hissÉ™sini 19-cu É™srdÉ™ vÉ™ 20-ci É™srin birinci yarısında qazanıb. MÉ™gÉ™r Britaniya hakimiyyÉ™ti bu dövrdÉ™ iqtisadiyyata müdaxilÉ™ etmirdimi? Yoxsa ABĹž 20-ci É™srin ikinci yarısında iqtsiadiyyata müdaxilÉ™ etmirdi? Bugünkü Çin, yaxud CÉ™nubi Koreyanı götürÉ™k. CÉ™nubi Koreya 1950-1980-ci illÉ™r arası ölkÉ™yÉ™ birbaĹźa xarici investisiyanı bÉ™yÉ™m qadaÄźan etmÉ™miĹźdimi? ÖlçüsündÉ™n asılı olmayaraq hÉ™r bir Koreya ĹźirkÉ™tinin qarşısında 3, 5, 10 illik istehsalat planları var idi. Eynisi Sinqapura da aiddir. BaĹźqa sözlÉ™, neoliberal propaqandanın mesajından asılı olmayaraq, tarixi faktlar heç bir halda bu mesajı dÉ™stÉ™klÉ™mir. Siyasi avtoritar, eyni zamanda aqressiv kapitalist olan bu ölkÉ™lÉ™rin inkiĹźafı hÉ™dsiz sosial çÉ™tinliklÉ™r vÉ™ É™zablardan keçib. 
Demokratik siyasi sistemlÉ™r isÉ™  bÉ™zÉ™n kapitalist qloballaĹźmanın É™leyhinÉ™ iĹźlÉ™yÉ™ bilir. MÉ™sÉ™lÉ™n, bugün ABĹž vÉ™ Avropa Birliyi üzvlÉ™ri kÉ™nd tÉ™sÉ™rrüfatında idxal kvotalarını É™n çox tÉ™dbiq edÉ™n dövlÉ™tlÉ™rdir. Bunun É™sas sÉ™bÉ™bi demokratik parlamentarizmdir. Demokratik parlamentarizm o demÉ™kdir ki, neolioberalların nÉ™ demÉ™sindÉ™n asılı olmayaraq parlamentdÉ™ vÉ™tÉ™ndaşı tÉ™msil edÉ™n qüvvÉ™lÉ™r onların (hÉ™m dÉ™ iqtisadi) maraqlarını qoruyur vÉ™ imkan vermir ki, ABĹž vÉ™tÉ™ndaşının iqtisadi maraqları tapdansın. DoÄźrudur, hÉ™tta ABĹž-da belÉ™ zaman-zaman bir qrup fermerin marağı hansısa maqnatın maraqlarına qurban verilÉ™ bilÉ™r, lakin, sonradan da olsa, ABĹž mÉ™hkÉ™mÉ™ sistemi É™dalÉ™ti bÉ™rpa etmÉ™yÉ™ meyllidir. 
 
BelÉ™liklÉ™, É™gÉ™r hÉ™r hansı dövlÉ™t öz milli iqtisadiyyatının inkiĹźafını tÉ™min edÉ™n milli iqtisadi siyasÉ™t aparmırsa, bu zaman onun neoliberal iqtisadi kursun qurbanına çevrilmÉ™sinin Ĺźansı böyükdür. MÉ™sÉ™lÉ™n, BanqladeĹź kimi. 
 
BÉ™s görÉ™sÉ™n REAL hÉ™rÉ™katı bu mÉ™sÉ™lÉ™yÉ™ münasibÉ™tdÉ™ hansı mövqedÉ™ dayanır? Təəssüf ki, normalda asan cavabı olan bu sual REAL-a gÉ™lÉ™ndÉ™ xeyli qÉ™liz bir cavab tÉ™lÉ™b edir.
 
TÉ™rkibi böyük É™ksÉ™riyyÉ™t etibarilÉ™ QHT sektorundan formalaĹźmış bu hÉ™rÉ™katın idarÉ™ heyÉ™tinin üzvlÉ™ri 90-lardan bÉ™ri neoliberal propaqandanın ön cÉ™bhÉ™sindÉ™ yer alan adamlardır. Bu adamlar iqtisadiyyatı vÉ™ siyasi nÉ™zÉ™riyyÉ™ni sanki amerikan təşkilatlarının AzÉ™rbaycana bir hÉ™ftÉ™lik seminar keçmÉ™k üçün gÉ™tirdiyi alababat tÉ™qdimatçılardan öyrÉ™niblÉ™r. Ona görÉ™ dÉ™, REAL üzvlÉ™rinin hÉ™r hansı bir mühazirÉ™sini dinlÉ™yÉ™ndÉ™, yaxud mÉ™qalÉ™lÉ™rini oxuyanda adamın burnuna optimist 2000-ci illÉ™rin vÉ™tÉ™ndaĹź cÉ™miyyÉ™ti seminarlarının iyi gÉ™lir. Realçılar mexaniki şəkildÉ™, heç bir nÉ™ nÉ™zÉ™ri arqumentasiya, nÉ™ dÉ™ praktik sübut gÉ™tirmÉ™dÉ™n müxtÉ™lif akademik sÉ™fsÉ™tÉ™lÉ™rlÉ™ bol olan “dövlÉ™t kiçik olmalıdır, çünki böyük dövlÉ™t korrupsiyalaĹźmış olur” (maraqlıdır, görÉ™sÉ™n niyÉ™ Almaniya dövlÉ™ti korrupsiyalaĹźmış deyil?), “xarici ticarÉ™t azad olmalıdır, yoxsa rÉ™qabÉ™t zÉ™iflÉ™yir”,  “dövlÉ™t iqtisadiyyata müdaxilÉ™ etmÉ™mÉ™lidir” kimi Ĺźablonları geninÉ™ boluna, saÄźa-sola sÉ™pmÉ™klÉ™ düĹźünürlÉ™r ki, 2015-ci ildÉ™ AzÉ™rbaycanda onların bu É™sassız vÉ™ É™n vacibi, köhnÉ™lmiĹź ideyaları dÉ™stÉ™klÉ™nÉ™ bilÉ™r. 
 
Son zamanlar REAL-çıların maraqlı xasiyyÉ™ti É™mÉ™lÉ™ gÉ™lib. Bu xasiyyÉ™t baĹźqa heç bir qurumda, siyasi partiyada müĹźahidÉ™ olunmur. REAL-çılar özlÉ™rindÉ™n müÉ™yyÉ™n gümanlar, fÉ™rziyyÉ™lÉ™r uydurublar. Bu fÉ™rziyyÉ™lÉ™r sanki hÉ™r kÉ™sin qÉ™bul etdiyi hÉ™qiqÉ™tdir. Bunlardan biri budur ki, AzÉ™rbaycan camaatı “saÄź” yönümlüdür. Bu nÉ™ demÉ™kdir? NecÉ™ yÉ™ni camaat saÄź yönümlüdür? Axı bu söz heç bir mÉ™na ifadÉ™ etmir, boĹź, É™sassız, mÉ™nasız bir sözdür. DeyirlÉ™r ki, AzÉ™rbaycanlılar alverçi xalqdır vÉ™ bu yaxşı Ĺźeydir. NÉ™ demÉ™kdir alverçi xalq? Bunu hansı meyarlar müÉ™yyÉ™n edir? 20 ildir neftin ucbatından ölkÉ™dÉ™ bir dÉ™nÉ™ normal dÉ™yÉ™r zÉ™ncirindÉ™ istehsalat yoxdur, bu camaat necÉ™ dolanmalıdır bÉ™s? Yaxud, Hindistan xalqı ticarÉ™t etmirmi? BÉ™lkÉ™ Zimbabve camaatı ticarÉ™t etmir? Yoxsa gürcülÉ™r ticarÉ™t etmir? Axı, ümumiyyÉ™tlÉ™, É™gÉ™r sÉ™n heç bir Ĺźey istehsal etmirsÉ™nsÉ™, sÉ™nin ticarÉ™tin hansı É™lavÉ™ dÉ™yÉ™r yaradacaq? Yaxud, Yaponlar istehsal etdiklÉ™ri mÉ™hsulları necÉ™ satırlar, É™gÉ™r ticarÉ™tlÉ™ri yoxdursa? GeridÉ™qalmış aqrar bir ölkÉ™dÉ™n inkiĹźaf etmiĹź sÉ™nayeləşmiĹź ölkÉ™ yaratmaq vizyonunu göz önünÉ™ almış REAL-çılar düĹźünürlÉ™r ki, “alverçi” azÉ™rbaycanlılar Moskva bazarında xiyar satmaqla ildÉ™ 60 milyardlıq dÉ™yÉ™r yaradıb 20 milyardlıq büdcÉ™ tÉ™min edÉ™cÉ™klÉ™r? EtmÉ™yÉ™cÉ™klÉ™rsÉ™, proqramlarında qeyd etdiklÉ™ri sosial xidmÉ™tlÉ™r necÉ™ tÉ™min olunacaq? EdÉ™cÉ™klÉ™rsÉ™, necÉ™ edÉ™cÉ™klÉ™r? 5-cÉ™ il sonra AzÉ™rbaycan xalqı alver ilÉ™ bugünkü hÉ™yat sÉ™viyyÉ™sini qoruyub saxlaya bilÉ™cÉ™kmi? DemÉ™k çÉ™tindir. REAL-çılar üçün isÉ™, asan. 
 
Özünü É™nÉ™nÉ™vi müxalifÉ™t partiyalarından fÉ™rqlÉ™ndirdiyini iddia edÉ™n REAL heç dÉ™ onlardan fÉ™rqli olmayan ümumi vÉ™ heç bir mÉ™na kÉ™sb etmÉ™yÉ™n, haradan çıxdığı bÉ™lli olmayan mücÉ™rrÉ™d deyim vÉ™ kÉ™lmÉ™lÉ™rdÉ™n yapışıb AzÉ™rbaycanı xilas etmÉ™k istÉ™yir. Bunların qurmaÄźa çalışdığı hekayÉ™yÉ™ baxın: guya AzÉ™rbaycan bÉ™ylÉ™rinin ailÉ™ dÉ™yÉ™rlÉ™ri varmış da, SovetlÉ™r gÉ™ldi o dÉ™yÉ™rlÉ™ri dağıtdı, indi dÉ™ onu bÉ™rpa etmÉ™k lazımdır. Onun-bunun başını kÉ™sÉ™n, quldurluqla məşğul olan, maarifçi hÉ™rÉ™katın qÉ™niminÉ™ çevrilmiĹź qoçularınmı ailÉ™ dÉ™yÉ™rlÉ™ri var idi? “Leyli vÉ™ MÉ™cnun”-un ilk tamaĹźasında Leylini oynamaÄźa qadın tapmırdılar. ĆŹbürrÉ™hman FÉ™rÉ™cov, ĆŹhmÉ™d AÄźdamski üstündÉ™ tapança gÉ™zdirirdi ki, birdÉ™n Leyli rolunu oynadıqlarına görÉ™ onları vursalar özünlÉ™rini müdafiÉ™ elÉ™sinlÉ™r. BÉ™ylÉ™rin qoçuların É™lindÉ™n maarifçilÉ™r iĹź görÉ™ bilmirdilÉ™r. Yoxsa, 19-cu É™srdÉ™ AzÉ™rbaycanın hÉ™r kÉ™ndindÉ™ É™silzadÉ™, tÉ™hsilli zadÉ™gan ailÉ™lÉ™ri var idi, yığışıb hÉ™ftÉ™dÉ™ bir dÉ™fÉ™ “Vyana balı” təşkil edirdilÉ™r, xÉ™bÉ™rimiz yoxdu? Bu mÉ™lumatlar, inanclar haradan qaynaqlanır, bÉ™lli deyil. 
 
REAL üzvlÉ™rinin iqtisadi siyasÉ™t iddialarının arxasında heç bir akademik araĹźdırma, heç bir sorÄźu, heç bir nÉ™zÉ™ri iqtsiadi model dayanmır. Neoliberal konyukturanın qulluqçusu olmaq bir yana, adamlar heç olmasa Menkyunun AzÉ™rbaycancaya tÉ™rcümÉ™ olunmuĹź "Ä°qtisadiyyatın ĆŹsasları" kitabını belÉ™ oxusaydılar, bu qÉ™dÉ™r mÉ™nasız iddialar sÉ™slÉ™ndirmÉ™zdilÉ™r. 
 
REAL-ın nÉ™ üzvlÉ™ri ayrı-ayrılıqda hansı siyasi-iqtisadi mövqedÉ™ olduqlarını müÉ™yyÉ™n edÉ™ bilirlÉ™r, nÉ™ dÉ™ onları bir təşkilat kimi hansısa bir iqtisadi-siyasi ideologiya birləşdirir. Erkin QÉ™dirli deyir mühafizÉ™kar millÉ™tçiyÉ™m. Liberal deyilÉ™m. Neoliberalizmi inkar edir. Xeyli vaxtdır yazır ki, ABĹž-a bel baÄźlamaq olmaz, ehtiyatlı davranmaq lazımdır, demokratiyaya birbaĹźa keçid tÉ™hlükÉ™lidir, AzÉ™rbaycana saÄź avtoritarizm vÉ™ avtoritar milli lider lazımdır, siyasi sÉ™hnÉ™ni sÉ™rt tÉ™dbirlÉ™rlÉ™ tÉ™mizlÉ™mÉ™liyik. Natiq CÉ™fÉ™rli deyir ki, Erkin düz elÉ™mir, neoliberalizmin prinsiplÉ™ri bizim xilas yolumuzdur, sonra da Pinoçeti tÉ™riflÉ™yir. Pinoçet ABĹž-ın ÇilidÉ™ki diktator kuklası idi. Adam 3,000 Çili vÉ™tÉ™ndaşını öldürüb, 80,000 adamı hÉ™bs edib. ABĹž-ın pulu ilÉ™ Çilini “inkiĹźaf” etdirÉ™n Pinoçet 17 illik hakimiyyÉ™ti dövründÉ™ xeyli sayda dövlÉ™t É™mlakını qanunsuz mÉ™nimsÉ™yib, vergidÉ™n yayınıb. Bu da bizim “özÉ™l mülkiyyÉ™t müqÉ™ddÉ™sdir” modelinin təşviqatçısı REAL üzvünün dÉ™stÉ™klÉ™diyi siyasÉ™tçi. Ä°lqar MÉ™mmÉ™dov isÉ™ hÉ™bsxanadan Fransız sosialist iqtisadçısı Thomas Pikettinin bÉ™rabÉ™rsizliyin kapitalizmin tÉ™biÉ™tindÉ™n qaynaqlandığını vÉ™ tÉ™cili olaraq qarşısının É™n azından proqressiv vergilÉ™rlÉ™ tÉ™nzimlÉ™mÉ™ yolu ilÉ™ alınmalı olduÄźunu iddia edÉ™n kitabını tÉ™riflÉ™yÉ™n yazı yazır. Thomas Piketti o adamdır ki, Fransanın Prezidenti sosialist partiyasının lideri Fransua Hollandı “kifayÉ™t qÉ™dÉ™r solçu olmamaqda” günahlandırır. Olmaya Ä°lqar MÉ™mmÉ™dov öz yoldaĹźlarından fÉ™rqli olaraq heç dÉ™ saÄźçı yox, solçudur? 
 
BaĹźqa sözlÉ™, REAL-çılar sanki nÉ™ istÉ™diklÉ™rini bilmirlÉ™r. Heç olmazsa, öz aralarındakı fikir ayrılığını, hansı ki, heç bir siyasi partiyada fundamental fikir ayrılığı normal deyil, bÉ™lli etmÉ™sÉ™ydilÉ™r. REAL-çılar isÉ™ É™ksini edirlÉ™r. O ki qaldı REAL-ın vÉ™dlÉ™rinÉ™, tÉ™bii ki, istÉ™nilÉ™n dÉ™yiĹźiklik tÉ™rÉ™fdarı, özünü proqressiv hesab edÉ™n siyasi partiya “biz demokratik tÉ™sisatları yenidÉ™n qurmaq vÉ™ É™saslı demokratik sistem yaratmaq” istÉ™yirik deyÉ™cÉ™k. Hansı partiya bugün AzÉ™rbaycanda, YAP daxil, bunun É™ksini deyir? Bu vÉ™ziyyÉ™tdÉ™ bunu demÉ™k axı hÉ™m dÉ™ heç nÉ™ demÉ™kdir.  REAL idarÉ™ heyÉ™ti üzvlÉ™rinin sÉ™slÉ™ndirdiklÉ™ri bu mövqelÉ™rin heç biri onların siyasi proqramlarına uyÄźun gÉ™lmir. REAL-ın siyasi proqramını oxuyandan sonra belÉ™ bir təəssürat yaranır ki, REAL siyasi olaraq proqressiv, iqtisadi olaraq mÉ™rkÉ™zçi partiyadır. Ä°nsan Haqları barÉ™dÉ™ mövqelÉ™ri, hÉ™tta proqramda qeyd etdiklÉ™ri keçid dövründÉ™ belÉ™, kompromissizdir. Ä°cbari tibbi sığorta, imkansız ailÉ™lÉ™rÉ™ mÉ™nzil, gender bÉ™rabÉ™rliyi istiqamÉ™tindÉ™ tÉ™dbirlÉ™r, tÉ™hsilin hÉ™r kÉ™s üçün É™lçatan olması vÉ™ s. ÜstÉ™lik, proqramda Gürcüstan tÉ™crübÉ™si açıq-aydın sezilir (mÉ™sÉ™lÉ™n, MTN-in ləğvi vÉ™ s.) Sual yaranır: REAL-a üzv olmaq, onu dÉ™stÉ™klÉ™mÉ™k istÉ™yÉ™n vÉ™tÉ™ndaĹź kimÉ™, nÉ™yÉ™ inanmalıdır? REAL-ın proqramında vÉ™d edilÉ™n missiyayamı, yoxsa REAL üzvlÉ™rinin proqramın demÉ™k olar ki hÉ™r bir bÉ™ndi ilÉ™ vÉ™ hÉ™m dÉ™ bir-birlÉ™ri ilÉ™ düz gÉ™lmÉ™yÉ™n absurd çıxışlarınamı? 
 
Bütün bu mÉ™sÉ™lÉ™lÉ™rin sÉ™bÉ™bi odur ki, bu insanları ideoloji mövqe birləşdirmir. Onları birləşdirÉ™n hÉ™m eyni zamanda müÉ™yyÉ™n dÉ™yiĹźikliyÉ™ nail olmaqda maraqlı olmaq, hÉ™m dÉ™ digÉ™r dÉ™yiĹźiklik tÉ™rÉ™fdarı olanlardan “olmamaq”-dır. YÉ™ni ki, bu hakimiyyÉ™tdÉ™n vÉ™ bu müxalifÉ™tdÉ™n deyilsÉ™nsÉ™, demÉ™li bizÉ™ qoĹźula bilÉ™rsÉ™n. Böyük iddiaları olan siyasi partiyanın prinsipi belÉ™ olmamalıdır. UÄźrunda vuruĹźduqları dÉ™yÉ™r REAL idarÉ™ heyÉ™tinin hÉ™r bir üzvü üçün ayrıdırsa, çÉ™tin ki, REAL bu yolda hÉ™rÉ™kÉ™t edÉ™ bilsin. Bu, struktural problemdir. Erkin QÉ™dirli demiĹźkÉ™n, REAL-ın sistem problemi var. Bu sistem problemi onları kağızda birmÉ™nalı olaraq É™halinin güman olunan orta sinfinÉ™ (yÉ™qin, orta sinfi dÉ™ “plazma televizor kriteriyası” ilÉ™ müÉ™yyÉ™n ediblÉ™r) xitab etmÉ™yÉ™ vÉ™ opportunistik davranaraq mümkün qÉ™dÉ™r daha böyük kütlÉ™nin etimadını qazanmaÄźa vadar edir. Bu isÉ™, REAL-ı mÉ™rkÉ™zçi partiyaya çevirÉ™rÉ™k ideoloji mövqeyini xeyli zÉ™iflÉ™dir. 
 
REAL üzvlÉ™ri neoliberalizm diskursunun tÉ™sirindÉ™n ayıla bilmirlÉ™r. Onlar sadÉ™cÉ™ olaraq bir neoliberal sistemi digÉ™r neoliberal sistemlÉ™ É™vÉ™zlÉ™mÉ™k istÉ™yirlÉ™r. Halbuki, dünya artıq baĹźqa istiqamÉ™tdÉ™ inkiĹźaf edir. Proqramlarında vÉ™d etdiklÉ™ri sözlÉ™r É™slindÉ™ “normal,” orta statistik AzÉ™rbaycanlının hÉ™r gün arzuladığı, taksi ĹźoferlÉ™rinin hÉ™r gün sÉ™slÉ™ndirdiyi mÉ™sÉ™lÉ™lÉ™rdi. AzÉ™rbaycan hakimiyyÉ™tinin kağızda vÉ™d etdiyi mÉ™sÉ™lÉ™lÉ™r REAL-ın vÉ™d etdiyi mÉ™sÉ™lÉ™lÉ™rdÉ™n çox da fÉ™rqlÉ™nmir. Kağızda yazılanların reallığa çevrilmÉ™sinin qarşısında dayanan É™sas maneÉ™ hakim sinfin qlobal neoliberal sistemÉ™ hÉ™ddÉ™n artıq inteqrasiya olunması vÉ™ ölkÉ™ni periferik kapitalist ölkÉ™sinÉ™ çevirmÉ™sidir. Qısası, ölkÉ™ni getdikcÉ™ batmaqda olduÄźumuz quyunun içindÉ™n çıxartmağın É™sas şərtlÉ™rindÉ™n biri odur ki, bu quyu ilÉ™ üzüyuxarı qalxanda çıxıb neoliberalizmin tÉ™lÉ™sinÉ™ düĹźmÉ™yÉ™sÉ™n. REAL-ın isÉ™, neoliberalizmin fÉ™sadlarını neytrallaĹźdırmaq üçün heç bir addım atmaq niyyÉ™tindÉ™ olduÄźu görünmür. Onlar bir tÉ™rÉ™fdÉ™n siyasi avtoritar, iqtisadi azad “üçüncü yol” rejimi qurmaq iddiasındadırlar. DigÉ™r tÉ™rÉ™fdÉ™n kütlÉ™nin etimadını qazanmaq üçün millÉ™tçiliyÉ™ sığınır vÉ™  eyni zamanda ölkÉ™ni demokratikləşdirÉ™cÉ™klÉ™rini vÉ™d edirlÉ™r. Bir tÉ™rÉ™fdÉ™n mütlÉ™q liberalizm tÉ™bliÄź edirlÉ™r, o biri tÉ™rÉ™fdÉ™n mÉ™rkÉ™zçi siyasÉ™t yürüdürlÉ™r. Rəşad Ĺžirin dÉ™ yazır ki, REAL üçüncü yolu (siyasi avtoritar, aqressiv kapitalist) gedÉ™ bilÉ™cÉ™kmi. HÉ™rçÉ™nd mÉ™nÉ™ görÉ™ “üçüncü yol” É™slindÉ™ elÉ™ birinci yoldur (avtoritarizm), düzü REAL hÉ™lÉ™ bilmir birinci yolumu gedir, yoxsa ikinci yolumu (demokratiya) gedir. Qalmışdı üçüncü yol. ÜmumiyyÉ™tlÉ™, REAL yol gedirmi?
 
Nicat Qarayev
 
Kultura.az
 
Yuxarı