Bəhanə ilə silahlananlar
Bu gün cəmiyyətdə bir qrup insan var ki, cəsarəts…
Jorj Sand, Viktor Hüqo, İsa Hüseynov, İsmayıl Şıxlı, İsi Məlikzadə, Drayzer, Mirzə İbrahimov, Cek London, Bayram Bayramov, Aytmatov... Hərdən birini götürüb vərəqləyirəm. Əksəriyyətinin ilk səhifəsində, ya da üz qabığının arxasında yazılıb: “R.-ə 8 mart münasibətilə hədiyyə!”, “Ad günün mübarək!”, “Yeni il bayramını təbrik edirəm!”, “Sinif yoldaşından sevgilərlə!”... Bir az da vərəqləyirəm. Bəzi səhifələrdə sətirlərin altına xətt çəkilmiş, bəzilərində səhifə kənarında nə isə yazılmış. Qəribə duyğular yaranır.
Bu kitablar adi bir təsadüf nəticəsində gəlib düzülüb kitabxanamın rəflərinə. Amma bu təsadüfün arxasından bir insan həyatı boylanır.
Xeyli vaxtdan sonra şeytanın qıçını sındırıb Qaxa getmişdim bu yay. Bakının tozlu-dumanlı, bürkülü avqust istisindən sonra Qaxın büllur kimi təmiz havası, kiçik, səliqəli şəhər mərkəzi, dağlar, çaylar filan, hamısı gözümə-könlümə yağ kimi yayıldı. Yaxşıca dincəldim.
Bibimgildə qalırdım. Artıq otuz ilə yaxındır ki, bibim Qaxda yaşayır. Məktəbi qurtaran kimi universitet filan üzü görmədən yola salmışdılar Qaxa, öz xalası oğluna arvad qismində. Sonra uşaqlar, gəlin, kürəkən, nəvələr və ilaxır. Əksəriyyətimizin başına gələnlərdən.
Geri qayıtmaq üçün yola çıxdığımız gün idi. Səhər mətbəxdə oturub, “gürcü çörəyinin” arasına yağdan, pendirdən dürtüb, şirinçayla nuş edirdik. Söhbət də öz yerində, dağdan, arandan. Niyəsini xatırlamıram, amma nədənsə söhbət fırlanıb kitablara, kitab oxumağa gəldi. Bir az canlandım, dayanmadan danışmağa başladım və bezmiş, yorulmuş, söhbəti bu yerə gətirməkdən peşman olmuş ev əhlinin üzünə baxmaq üçün başımı qaldırdım. Yanılmamışdım. Hamı öz aləmində idi. Birdən bir nəfər monoloqumu kəsdi. Bibim! Susdum. Dedi, bala, mən də vaxtında çox oxumuşam. Qız vaxtımda otağım kitabla dolu olardı. Hamısı da romanlar. Yerli, xarici – hamısından vardı. Uşaqlar balaca olanda da, onları ayaqlarımın üstündə yelləyə-yelləyə oxuyurdum. Jorj Sandı, Ordubadini, Drayzeri, Səfilləri oxuyurdum. Dedim, bibi, bəs nə oldu, day niyə oxumursan? Dedi, bala, gəlin gələndə cehizimin içində xeyli kitab gətirmişdim. Elə buna görə nə qədər qınaq yedim təzə gələndə. Ev balaca. Qoymağa yer yox. Hamısı səpələnmişdi evin ortasına. Kişiyə dedim, gəl, divarda rəflər düzəldək, kitabları yığım ora. Qışqırdı ki, deyəsən sənin işin-gücün qurtarıb, get işinlə məşğul ol. Sonra uşaqlar, ev-işləri çoxaldıqca, kişinin deyinlənmələri də bir yandan, yavaş-yavaş soyudum, axırda tamam kəsildi oxumağım. İyirmi ildir bircə səhifə də oxumamışam. Dedim, bibi, bəs hanı indi o kitablar? Neçə dəfə gəlmişəm, izini-tozunu görməmişəm axı. Dedi, harada olacaq, qarajda. Üç-dörd qutu... Yalançını evinə qədər qovarlar. Getdik qaraja. Doğrudan da, qarajın qaranlıq, rütubət iyi verən küncündə üç-dörd köhnə qutu. Üzərinə də yığılıb rezin qaloşlar, şap-şaplar, bir hissəsində də kartof, soğan kisələri.
Birtəhər çıxardım qutuları bayıra. Açdım. Kitablar. Tozlu, hörümçək toru basmış. Bəzilərinin vərəqləri bir-birilərinə həsrət, hərəsi ayrı-ayrı qutularda. Bəziləri ortadan bölünmüş. Bəziləri gilyotindən keçmiş kimi, başı bədənindən ayrı, adını tapmaq olmur. Ələ gələnlərdən yüzə yaxınını topladım. Dedim, bibi, bunları aparıram. Arvadın gözünə işıq gəldi sanki. Dedi, bala, axır ki, bu kitablara yiyə duran oldu. Kişi deyirdi, tullayaq getsin, əlim gəlmirdi, indiyə qədər dava-qırğınla saxlamışam. Çönüb “kişi”yə baxdım. Onun da üzü gülürdü, onun da gözlərinə işıq gəlmişdi. Dedi, axır ki, bu kitabları başımdan rədd eləyən tapıldı. Əməlli yer tuturdu. Bu qutuların dərdindən nə qədər malımı qonşunun qarajına yığmışam.
Nə isə, götürdüm gəldim. İndi düzmüşəm rəflərə. Hər baxanda bibimin halına acıyıram. Amma indiki halına deyil. İndi böyük evi, böyük ailəsi, maşın filan var. Kitablı günlərdən kitabsızlığa keçməyə məcbur olduğu o illərdəki halına acıyıram sadəcə. Heç, bəlkə də düşündüyüm qədər əzablı olmayıb keçid dövrü. Bilmirəm. Hər halda, cehizinə kitab yığan insanın iyirmi il bir səhifə belə oxumamaq durumuna düşməsi o qədər də asan olmamalıdır. Anadangəlmə korluğu həzm etmək daha asandır, nəinki sonradan korlaşmaq. Çünki ikincidə artıq işığın nə olduğunu bilirsən.
Rəşad Səfər
Kultura.az
